Krhkost društva

Gi Debor je 1967. godine u “Društvu spektakla” nagovestio oživljavanje lažnih arhaičnih opozicija, raznovrsnih regionalizama i diskriminacija, koji služe kao sredstvo za sticanje superiornog statusa u okviru potrošačke hijerarhije. Vladajuća elita oformljuje izvitopereni svet i svoju moć zloupotrebljava kako bi nametnula tu usiljenu perspektivu. U današnje vreme dominacije raznolikih istina, osetna je erozija poverenja. U tom svetu vizuelna umetnica Aleksandra Kokotović bavi se promišljanjem faza transformacije identiteta iz vizure izbeglih iz nemilih globalnih zbivanja prouzrokovanih ratovima i dinamikom njihovih unutrašnjih preispitivanja koja uslovljavaju uznemirujuću složenost. Umetnica iskazuje narative otuđenja i kulturalnog izmeštanja kako bi ispoljila javno svedočanstvo i mnoštvo poteškoća vezanih za odgovarajuću reintegraciju u socijalno tkivo. Angažovana je u sferama međudejstva mena pripadanja i nepripadanja. Autorka smisleno operiše sredstvima iz domena vojne aparature poput bodljikavih žica, bombi, borbenih aviona, kako bi nagovestila sveobuhvatne strepnje vezane za kolajuće ratove i pobuđuje osvešćivanje. Osetan je uticaj Dibifeove sirove umetnosti u primesama ideala simbolističkog primitivizma i automatizma nadrealizma. U poetskim ograničenjima i lišavanjima, te manevrisanjima na razmeđi istorije i misticizma iskrsavaju reminiscencije na Antoni Tapijesa. Umetnica stvara arhetipsko slikarstvo izraza kolektivne podsvesti i egzistencijalno ugroženog pojedinca. Oblik je još uvek strukturisan na njenim platnima. Ostavlja varirajuće neoslikane površine koje aludiraju na pustinjsko platno Naska geoglifa iz Perua. Dela poprimaju osobenu eksperimentalnu dinamiku kreiranjem kolažnih segmenata iz novinskih isečaka i fragmenata fotografija, sugerisanjem trodimenzionalnosti i ostvarivanjem senzitivne atmosfere. U ovom ciklusu radova primenjena je inovativna tehnika. Aleksandra je inicijalno impregnirala laneno platno Ticijanovom metodom, potom je grafike štampala na pomenute novinske isečke, a nakon toga je kreirala kolažnu pozadinu preko koje je intervenisala oslikavajući odeću korišćenjem pastela, tuša, akrila i uglja. Dominira linijska struktura i ukršteno grafičko šrafiranje. Upotreba izrazito crnih zamagljenih kontura izraz je okrutnosti današnjeg društva i ona amplifikuje tenziju dela. Beličasta linija koja se proteže kroz radove kao najmanji zajednički sadržalac ističe esenciju. Ona može da se tumači kao izraz iščekivanja i osećaj spokojstva koji transformiše, transcendira i purifikuje čitavu kompoziciju. Svedenost boje i prigušeniji tonaliteti ističu asketski karakter, praznine, ništavila i strahove. Fokusiranje na oku asocira na Svevideće oko, na izvesne ezoterične simbole tajnih društava, ali i opominje na to da u svakom od nas ipak postoji čestica istog oka koja svedoči i pamti. Pogledom fiksira posmatrača tako da ono nagoveštava karakter svedočenja. U umetnosti oko može da izrazi funkciju individualnog viđenja, snagu nadljudske vizije ili raspoloženje duhovnog razumevanja. Ljudi uglavnom imaju običaj da čitaju misli i potajne namere čoveka sa njegovog lica i iz pogleda, tako da posmatrač biva uznemiren ukoliko mu je onemogućeno da vidi lice modela. Većina predstavljenih likova ima velove tajne vezane za njihov identitet. Delimično prikrivena lica aludiraju na odbrambene mehanizme koje permanentno angažujemo u svakodnevnom životu kako bismo opstali. Indikacije geometrijskih elemenata upućuju na kosmičke relacije i transcendencije. U radu “Nestabilno tlo: planiranje previše večera“, aludirajući na  Leonardovu fresku Tajne večere, razrađuje religioznu temu, ali odstupa od biblijskih načela, unoseći pored Isusa Hrista, lik Marije Magdalene. Implementira čitav niz savremenih znakova i drevnih simbola na odeći, potaknuta dejstvovanjem renesansnog velikana. Umetnica ukazuje na demokratiju, kapitalizam, fašizam, tiraniju, liberalizam, anarhiju, socijalizam, tehnokratiju, komunizam, idealizam, nacionalizam i feminizam kao dvanaest apostola modernog sveta.

Stvaralaštvo Kokotovićeve je vid bunta protiv svega što je lažno u postojećem. Oličenje zastrašujuće ljudske usamljenosti, ophrvanosti strahom i patnjama koje nameće svirepost društva. Sveprisutna apatija i teskoba izviru iz osećanja nestalnosti, neminovnosti i neizvesnosti. Dela predstavljaju seizmogram uzdrmanih verovanja i duševnih stanja. Aleksandra Kokotović ciklusom slika “Krhkost društva” realizuje svojevrstan kaleidoskop bez eufemizacije, koji odražava metaforu sveobuhvatne kulturalne atrofije. Levitira na tragovima kritičkih osvešćivanja u čijim se međuzavisnostima nazire neka osobena poezija opstanka.

Neda Radoičić, istoričarka umetnosti
(povodom izložbe u galeriji Sanjaj, Beograd, 2022)

ALEKSANDRA. U centru svijeta, ipak, stoji ljubav.

Istina, čovjek je lažljivac, pokvarenjak i licemjer, ali umije da voli. Zbog toga i jeste najveća zagonetka. Kosmička enigma. Pitanje za milion dolara. U ime te ljubavi spreman je na sve, pa i da izvadi mač, a kada se izvade mačevi, prva strada ISTINA. Tako je od onog prvog, Trojanskog rata do dana današnjeg.

Aleksandra Kokotović je žena. Ženska duša može da se savija, ali nikada neće da pukne. Žensko srce može da se probada, ali nikada neće prestati da kuca. Aleksandra je slikarka. Na svojim slikama ona lamentira and svijetom smještenim pod Njegovim raspećem. Ona traži odgovor na pitanje šta je to što čovjeka šini onakvim kakav jeste. A to je pitanje za milion dolara. Zato je Aleksandra i pozvala u pomoć prijatelja. Pozvala je Najpozvanijeg, Onoga na čije smo savršenstvo često ljubomorni. On će joj, jednoga dana, dati odgovor, kao što će odgovoriti svakom od nas. Ali naše nije da odgovor čekamo, već da pitamo dalje, kako to u svojim slikama pita Aleksandra. Jer čovjek je licemjer, ali radoznao. Tek toliko da mu ne bude dosadno.

Slikajući, Aleksandra ne krije uzbuđenje. Ona to radi u ekstazi. Eksplozivno.

Jer, vratimo se početku naše priče, šta god da je na njima, u centru njenih slika, ipak, stoji ljubav.

Dragoj Aleksandri, za ljubilarnu 40-u izložbu
Dr Nele Karajlić

Ekspresivne, slojevite, apstraktne slike Aleksandre Kokotović istražuju unutrašnji sukob koji doživljavamo kao ljudska bića, nastojeći da postanemo celi, preispitujući naše postojanje i svoja osnovna uverenja. Inspirisana ljudskim postojanjem, „Plava pilula“ je paradoks između znanja i neznanja. „Plava pilula“ se u društvu smatra inhibiranim znanjem, ali teme slika Kokotovićeve su neinhibirane. Posmatrač je tako pozvan da sam stvori sopstvenu istinu.

Njene slike uključuju sugestije eteričnih i anđeoskih figurativnih formi unutar intenzivnih pasaža apstrakcije i unutar eksperimentalnih linija i oblika. Prigušena površina uparena sa upotrebom sporadičnih živih boja ili geometrijskih elemenata ukazuje na poigravanje sa temama zemaljskog i nebeskog, i odražava mnoge intimne složenosti uma. Blizak iskustvu nadrealizma, rad Kokotovićeve nastoji da oslobodi kreativni potencijal nesvesnog uma. Njen opseg je širok, jer transformiše svoj rad u veoma personalizovane tokove sa jednim, jedinstvenim glasom izražavanja. Njena upotreba apstrakcije je na delikatan način inspirisana ljudskim duhovnim putovanjem i potragom za dostizanjem višeg Ja. U istom duhu, njen rad je svedočanstvo o Svesti, obuhvatajući sve dimenzije prostora, materije i vremena, jer ove slike izazivaju posmatrača da pogleda van našeg materijalnog sveta.

U radu „Crnac, azijat i belac na astralnom nivou“, Kokotović reinterpretira normalizovane, kategorisane i definisane etničke grupe današnjeg društva. Tema ovog dela predstavlja izazov za naše norme, izvan etničke pripadnosti, ujedinjujući nas kao jedno telo, um i dušu – u tom cilju tri centralne figure su prikazane u istom hromatskom ključu, redefinišući i dovodeći u pitanje neophodnost razlikovanja etničkih grupa. Radovi su promišljeno naslovljeni i deluju kao još jedan paradoks između onoga što posmatrač gleda i onoga što posmatrač čita. Ovo izvedeno sa jasnom namerom, da otvori radoznali um, dozvoljavajući nam da slobodno mislimo i osećamo u drugoj dimenziji.

Njeni potezi četkicom su istovremeno spontani i orkestrirani, dok briljantno stvara delove bogate teksture suprotstavljene glatkoj završnoj obradi, što savršeno ilustruje transcendentalno stanje, inspirišući posmatrača da sa strahopoštovanjem i začudnošću razmišlja o nepoznatom svetu, u sebi i izvan njega. Snažni potezi, upareni sa pero-lakim i lazurnim, rezultiraju iluzijom figure koja nestaje, dok naglašene linije usidravaju predmet da ne izroni iz samog platna. Upotreba linearnosti gotovo ciljano prožima njen rad, stvarajući smirenost i spokoj. Često sežući izvan platna, ovakva linearnost takođe poziva posmatrača da otvori svoj um dalje izvan fizičkog, trenutno posmatranog rada u kontemplativno stanje nalik snu ili meditaciji.

Umentnicin izbor palete boja je takođe paradoks između koncepta „plave pilule” i „crvene pilule”. Pretežno hladnih nijansi, paleta koju koristi u ovoj seriji je mirna i simbolična aludirajući na harmonizaciju uma, tela i duše. Njene teme su imaginarne, ali utemeljene u istini; ona uključuje figuraciju anonimnih i enigmatičnih bića sa oreolom u belom pored geometrijskih, sanjivih pejzaža, koji naizgled postoje u našim sopstvenim snovima i majstorski se projektuju u stanju budnosti kroz svaki potez četkice Aleksandre Kokotović.

Kristin A. Buechelmaier, istoričarka umetnosti
Sotheby’s New York
(povodom izložbi u Echo Arts Gallery, Bozeman, SAD i galeriji Štab, Beograd, 2022)

Snažnim introspektivnim odnosom prema svetu Aleksandre Kokotović u svojoj umetnosti pokušava da da likovnu predstavu čovekove iskonske težnje da ovlada svetom, skrivenim značenjima i tajnama prošlosti. Duboko u sebi traži odgovore na civilizacijske teme tragajući za istinom kao vrhunskim imperativom ljudske rase. Iako, pripada eri naprednih tehnologija, tehnicizma i globalizma, čiji prizvuk čuva u sebi ono je nostalgična potraga za komunikacijom sa nama dalekim civilizacijama čiji simboli su samo reperi prepoznavanja.

Aleksandrino slikarstvo je kompatibilno savremenom dobu i duboko angažovano, iako skrivenih značenja. Ispod apstraktne forme njenih slika preovlađuju tri tematske celine, koje je zaokupljaju: revalorizacija civilizacijskih tekovina, ekološka svest i predstava duhovnih vrednosti sredstvima likovnih umetnosti. Na platnima velikih formata Aleksandra gradi svoje apstraktne vremensko – prostorne mape sveta u pokušaju da ukaže na potrebu preispitivanja poznate istorije, koja se usled novih otkrića sve više dovedi u pitanje. Sočnim pikturalnim rukopisom Aleksandra upisuje linijske sisteme, koji presecaju mapu ljudske istorije, gde se, materijalno i duhovno ukrštaju, sučeljavaju i najzad sjedinjuju u jedinsvenu celinu.

Iako, fokusirana na prošlost, njeno slikarstvvo sadrži aluzije na aktuelne teme današnjice, pre svega, pitanja ekologije, alternativne arheologije i najnovijih istraživanja na polju fizike. To su granična polja interesovanja, koja autorka proširuje na složeni odnos materijalno-duhovnih i prostorno – vremenskih dimenzija. Bilo da je apstrakcija geometrijska, ili organska, ona uvek pomera granice percepcije, konkretne stvari prikazujući apstraktno, a duhovne, apstraktne na materijalan način, nalazeći specifičnu morfologiju za teme kao što su dah, esencija, elementi kvantne fizike ili materijalizacija duhovnog.

Evociranje satelitskog snimka iz vazduha, markiranih odredišta, obeležavanja zona ili primene transverzala, koordinata i paralela samo su deo ikonografije koja upućuje na elemente savremene tehnologije, koja je na volšeban način ušla u Aleksandrine, na prvi pogled sasvim apstraktne slike. Predstave gube klasičnu podelu prostora na tlo i horizont, one su kadrirani snimci satelita, poligon mikro i makro kosmičkih percepcija planete, kosmički pejsaž, koji beleži pored materijalnih i dublje metafizičko značenje. Reč je o različitim nivoima korespodencije čoveka, sveta i vremenskih odrednica, gde se prošlo i sadašnje ponovo susreću u određenim koordinatama, a „portali“, kao čest „lajtmotiv“ njenih slika predstavljaju izlaze iz omeđenog sveta ograničenja. Vizuelna integracija obesmišljava postavljene granice i komunikaciju između vremenskih i prostornih zona čini mogućom.

Velika raznovrsnost slikarskog opusa otkriva autorku velikog umetničkog kapaciteta, koja dela nadahnućem, koje pronalazi svuda oko sebe. Otvorena za svet, koji se u njenoj viziji umetnosti transponuje u apstrahovan, dekodirani stilski izraz, Aleksandra traga za novim viđenjem stvari, tumačenja i preispitivanja, obraćajući se tekovinama ljudskih civilizacija, kao nepresušnim izvorom inspiracije. Autentična u stilskom izrazu, koristi jedinstvo suprotnosti kao svoj umetnički kredo, gde se pastelnim tonalitetom osnove sugeriše suptilno i nežno, u kombinaciji sa britkim, munjevitim i oštrim u linijskim sistemima, koji presecaju predstavu. Ovaj dualizam se očituje i u impresionističkom načinu slikanja pozadine, u vidu mrlja kome se  konfrontira geometrija svojstvena tehnici crteža. Aluzije na energetske bleskove i uplive informacija u protoku istovremeno daju dinamičnost kompoziciji i element kretanja, te slikovno prenosi na platno ono što je najteže naslikati, svojstveno slikarstvu futurizma – pokret i brzinu. Boje spektra prelamaju se u prizmatičnom svetu njenih slika, u kojima se univerzalno i efemerno prepliću uvek nagoveštavajući da iza poznatog postoji duhovni, nesaznati svet.

Aleksandra neumorno eksperimentiše sa bojom, teksturom i materijalima u nameri da proizvede ekspresivnu sugestivnost dela. Otuda je ono čas u kratkim potezima nalik na mrlju, čas u širokim nanosima sa ispunama jute, mermernog praha, asfalta i peska u monohromnom sazvučju smeđih tonova, koji podsećaju na renesansne sepije, a kriju u sebi metamorfoze nove figuracije. Ove antropomorfne predstave u deformitetu ne predstavljaju ono što možemo pojmiti kao morfološku netačnost, već činjenicu da stvarnost i fikcija postaju jedno. Poseban segment čini najnovija serija laviranih crteža, izvedenih tušem u boji na papiru. Autorka se nesputana akademskim normama slobodno poigrava elementom mrlje, linije, poteza smeštajući ih u određeni prostor u kome se odvija preplitanje likovnih elemenata.

Sasvim uslovno autorkine apstraktne slike, su svojim nazivima vrlo fokusirane na prepoznatljive simbole pojedinih civilizacija koji poseduju ključ za razumevaanje kompozicija.  Ovi artefakti ljudskog bitisanja na zemlji čine putokaze u tumačenju slika, dajući im sasvim određeni intelektualni kontekst.

Marija Vukajlović, istoričarka umetnosti
(povodom izložbe u Centru savremene umjetnosti Crne Gore, Podgorica, 2021)

PEČAT CIVILIZACIJA

Slikarstvo za Aleksandru Kokotović znači strast, posvećenost ali i svojevrsno pribežište. Pribežište od svakodnevnog, banalnog i trivijalnog što ne znači i eskapizam od sveta, zato što autorka ne izbegava da se suoči sa tegobnim i kompleksnim iskustvom u svom delu. Istrajno se fokusirajući na probleme postojanja i spoznaje, sredstvima vizuelnog izražavanja postavlja pitanja i nudi odgovore, o čemu svedoče i poetski nazivi njenih dela (Na ivici sveta, Naseljavanje zemlje, Svesnost).

Duhovni izazov kome se umetnica bezrezervno predaje, inspiriše je i bodri da se kreće kroz prostorne i vremenske koordinate. Neumorni putnik, kako na životnom tako i na umetničkom planu, prolazi kroz „realne“ i „virtuelne“ prostore, ostavljajući nerešenom dilemu koji su stvarni a koji fiktivni. Dilema ionako nije relevantna (isto kao ni ona da li je starija kokoška ili jaje) budući da autorka sočnim, bogatim i raznovrsnim koloritom i linijama sugestivno kontekstualizuje odnos između ovostranog i onostranog, fizičkog i metafizičkog.

Poput spacijalnog, i temporalni aspekt na slikama Kokotovićeve reprezentuje svoju relativnost; slikarka prolazi kroz njega i poigrava se s njim obogaćujući posmatračevu uobrazilju (Istorija budućnosti, Koračanje kroz vreme, Vremenski portal).

Krećući se slobodno kroz univerzum, koji je kao takav beskonačan, ciljano locira određene destinacije i periode koji su njoj kao i posmatračima relevantni i značajni: pojavljuju se i ponavljaju motivi skulptura Uskršnjih ostrva kao i mezoameričke kulture drevnih Maja i Inka (njihove naska linije pre svega) i praistorijske umetnosti (Bizon na zidu pećine). Tematska selekcija je paradigmatička, budući da su te civilizacije ostavile (neprolazni) Pečat u nastanku i razvoju čovečanstva. Generišu se time kao referentni okvir za uspostavljanje dijaloga sa našom sadašnjom,  uniformisanom i tehnološki prerazvijenom civilizacijom. Dijalogom i komparativnim pristupom može se otvoriti mogućnost za bolje sagledavanje kako i šta činiti da bi se poboljšala sadašnjica i obezbedila izvesna budućnost (Majka priroda pre tehnologije). Dolazi se do preokreta i na slikama se sem umetničke, estetske i zanatske vrednosti probija ekološka svest, odnosno briga za egzistenciju naše planete; kako su se prema prirodi odnosili naši preci (pomenute civilizacije), odnosno kako se mi ophodimo i šta ostavljamo našim potomcima (Potomci-preci). Postoji nada da se prolaskom kroz „vremenski portal“ autorkinog opusa osvestimo i okrenemo životu sa prirodom a ne protiv nje. Neophodnost našeg ekološkog osvešćivanja leži u činjenici da bi ratovi i nekontrolisani rast tehnologije mogli da nas liše smisla života i egzistencije.

Slike Aleksandre Kokotović su dela izrazite i izoštrene apstrakcije, koja se kreće od geometrizovane, preko asocijativne do apsolutne a da pritom kontekst realnog povoda ne iščezava iz slike. Autorkina apstrakcija predstavlja jedinstven stil do koga je umetnica došla samostalno, u neprestanom procesu stvaranja i individualizacije svojih dela. Autentična, bez direktnog uzora i akademske „uštogljenosti“, Kokotovićeva pristupa stvaralačkom činu sa posvećenošću i smernošću askete, a sa otvorenošću i smelošću avanturiste. Nesputan kolorit, vibrantan i povremeno poentilistički emfatičan, indicira na umetničku slobodu. Mrlje boja, zgusnute ili razlivene, konstruišu lapidarnost koja čini kulminaciju celokupne impresije. Linije, sa druge strane, doslovno brazdaju površinu slike tvoreći oblik-materiju, trasirajući pravac rasprostiranja vizuelne pažnje i/li usmeravajući kretanje idejne esencije dela. Veliki broj slika zadržava integritet bele boje osnove, i usaglašava je sa drugim bojama, čime se svetlost kontinuirano razlaže, rasipa i najzad probija kroz nevidljivu koprenu što izdvaja sliku od okolnog prostora. Optimizam i vedrina se tako otelotvoruju i zadržavaju.

Autorka sve to dostiže dosledno se držeći odabranog formata za svaku od tehnika: jedinstvenog za ulje na platnu, jedinstvenog za lavirani tuš. Međutim, nesmanjenom pasijom kreira i kombinovanom tehnikom, nanošenjem materijala poput mermernog praha, peska, jute i asfalta. Živahna tekstura koja se postiže, semantički prerasta u simbol. Konkretno, brojna platna podeljena su na tri horizontalne partiture; središnja buja raznolikošću boja i reljefom utisnutog materijala, dok je gornja i donja prate, monohromno tretirane i bez istaknute reljefnosti. Središnjoj je dodeljena glavna uloga, da nastavlja tok između marginalnih partitura koje prete da je zaustave i asimiluju. Jasno se očituje, na pikturalni način, dualizam između centra i periferije – duh-materija, suština-nebitno, biće-ništavilo.

Krajnji ishod komponovanja linija, bojenih mrlja i svetlosti, kao i nanesenog materijala, je životnost, odnosno životna ubedljivost likovne predstave (imajući na umu da je umetnička istina podjednako važna kao i životna). Sugestivna vitalnost preko čula vida recipijenta dopire do najdubljih slojeva njegove duše. Autorka tako uspeva da zaintrigira refleksiju posmatrača vodeći ga u predele na prvi pogled nedosežne i imaginarne, a zapravo samo dosad neviđene fragmente univerzuma koji postoje a koje umetnica pronalazi iznedrujući ih iz svoga srca. Ti fragmenti su svetovi koje je umetnica posetila i emotivnim i racionalnim putem obznanila našim očima. Postignuti opus svojim prosedeom navodi na zaključak da će autorka istrajno nastaviti da pronalazi nove svetove, ne donoseći preko svojih dela isključivo estetsko zadovoljstvo već i spoznaju čoveka i svemira.

Luka Vukićević, istoričar umetnosti
(povodom izložbe u Galeriji Lazar Vozarević, Sremska Mitrovica, 2020)