Nastanak fotografije tokom prve polovine 19. veka uneo je revoluciju u sferu vizuelne kulture i trasirao potonje tokove istorije umetnosti. Ovaj medij delovao je na pojavu novih likovnih i problemskih preokupacija, posebno utičući na portret kao tematski okvir u kome je slikarstvo do tada imalo primat. Posredstvom kolažnog postupka, fotografija postaje legitiman segment izraza avangardnih umetničkih praksi. Kasniji razvoj tehničko-tehnoloških mogućnosti, pre svega fotokopir mašine i sitoštampe, kao i aktuelna kulturna strujanja i estetske paradigme, doprineli su ublažavanju strogih medijskih barijera i u tako fluidnim umetničkim formama fotografija dobija još veći značaj. Kroz svoj dokumentarni i umetnički aspekt fotografija prati i beleži događaje, fenomene i duhovnu klimu društva iz pozicije objektivnog hroničara ili instrumentalizovanog retoričkog sredstva. Današnji digitalni svet učinio je fotografiju sveprisutnom i nezaobilaznom, a svedoci smo da je u domenu društvenih mreža portretna fotografija neretko rezultat kreiranja identitetskog konstrukta, sastavnog elementa kulturnog obrasca koji Bodrijar definiše kao „kultura pokazivanja, dokazivanja, produktivne monstruoznosti“.[1]

Ciklusom fotografija pod nazivom „Nestajanje“ umetnica Bojana Bojović Milošević upravo dotiče osetljive relacije između individualnog i kolektivnog, postavljajući pitanje o mogućnostima i uslovima zajedništva u odnosu negovanja autentične, neponovljive personalnosti i uklapanja u očekivane društvene matrice kao imperativa vremena. Ovi radovi predstavljaju pojedinačne portrete lika umetnice i osoba iz njenog neposrednog životnog okruženja. Dopojasne figure ili samo kadar lica deluju kao da ponavljaju tradicionalne reprezentacione modele portretnog žanra. Bez naznaka ambijenta u kome se nalaze, akteri su izmešteni iz svog probitnog konteksta, a tek komadi odeće daju reper prepoznatljivosti za prostorno-vremensku odrednicu sada-ovde. Kompjuterskom simulacijom slikarskog postupka, poteza četke, eolske energije ili pak neke hemijske reakcije, figure se razlivaju i distorzijom utapaju u pozadinu. Kontrast između ekspresivne gestualnosti i statičnih likova fokusiranog i prodornog pogleda, bilo da su pozicionirani anfas ili u profilu, sugeriše večita pitanja i dileme o prolaznosti i efemernosti, naspram ideje o trajanju i beskonačnosti. Može se reći da umetnica na slojevit i suptilan način otkriva paradokse savremenog sveta: o površnom medijiskom generisanju pseudovrednosti mladosti, vitalnosti, podmlađivanja i zaboravljenoj ili skrajnutoj lepoti prirodnih ciklusa promene; o globalnoj komunikacijskoj umreženosti, dostupnosti i stanju sveopšte izolovanosti, alijenacije i usamljenosti; o potrebi manifestovanja ubedljivog i sigurnog stava, odlučnosti mišljenja i delovanja u formi vidljivog/viralnog statusa, dnevnih self-help afirmacija i prikrivenoj, zastrašujućoj nesigurnosti i krhkosti bića. Dimenzija vremena, ključni aspekt ove autorske poetike, naglašena je impresijom da su portretisani likovi projekcija, aplicirana slika ili integralni deo porozne podloge, koja se dekomponuje nalik trošnom zidu, platnu, hartiji, starom fotografskom filmu. Stiče se utisak da bi u tom procesu konsekventnog nestajanja i brisanja forme kao poslednji trag ostalo svetlo – ne samo važan plastički element ovih kompozicija, već i simbolički nagoveštaj optimizma koji izvire iz portretisanih likova. Svaka od fotografija oivičena je diskretnom bordurom, na vizuelnom planu svojevrsnom materijalizacijom Bartove ideje o portretnoj fotografiji kao zatvorenom polju sila. Čuveni filozof i teoretičar takođe dovodi u vezu čin i suštinu portretisanja sa iskustvom smrti, dajući prednost prstu nad okom i svodeći ceo postupak na zvuk okidanja mehanizma. Bojana Bojović Milošević potvrđuje Bartovu tezu o kameri kao časovniku viđenja koji je instrument zvučnog koliko i optičkog beleženja takta vremena. [2]

Miroslav Sapundžić, istoričar umetnosti
decembar 2022.

___________________________

[1] Žan Bodrijar, „O zavođenju“
[2] Rolan Bart, „Camera Lucida“

,,…Kao da ljudi koračaju na živim štulama koje stalno rastu,
katkad više nego zvonici, zbog kojih im hodanje na kraju postaje teško i pogibeljno,
i s kojih odjednom padnu”…
Prust

U serijalu fotografija ,,U prolazu” mlade umetnice Bojane Bojović Milošević, prisutna je dominantna tema njenog rada – refleksije živih i neživih formi projektovane na nematerijalne prirodne fenomene.
Na fotografijama su prikazane senke prolaznika na pločnicima i fasadama grada. Umetnica se prilikom rada u ovom ciklusu fotografija služi osnovnom fotografskom jezičkom jedinicom – svetlom. Koncentrišući se na odraz realnih formi koje zaklanjaju svetlo, nizom fotografija Bojana stavlja akcenat na neku paralelnu stvarnost u kojoj mašta rađa forme stvorene u mraku duha, a tom utisku doprinosi i crno-beli ahromatski fon.
Bojanine fotografije nam sugerišu da su materijalne antropomorfne forme bez značaja u okviru nematerijalnih kategorija kao što su vreme i svetlost. Obrisi senki se gube i nestaju u pokretu. Iako su glavni akteri na fotografijama ljudi, mi ne možemo da dokučimo ništa o njihovim identitetima, razmišljanjima ili emocijama. Vizuelno vrlo slične estetici noir filmova, koja opet vuče korene iz estetike nemačkog ekspresionizma, fotografije sugerišu haos sveta, u kome čovek kao model, sagledan sa formalnog fotografskog aspekta, zapravo predstavlja tamu koja zaklanja svetlo. Ljudska egzistencija transgresira u čovekovom prolaznost, jer svaki dokaz o njegovom bivstvovanju biva sveden na siluetu ljudske forme koja se izvitoperuje pod uticajem ugla pod kojim se svetlo prelama nad predmetom formirajući senku koja živi svoju sopstvenu egzistenciju.
Fotografije snimljene iz ptičje perspektive u kojima je upotrebljen široki kadar odaju utisak izvesne sterilnosti i isprogramiranosti naših života i kretanja. Iako su na njima u celosti obuhvaćeni predmet i njegov obris, ipak ih doživljavamo mnogo manje ,,ljudskim” od onih krupnije kadriranih i obavijenih dozom tajanstvenosti. Skrivenost i zagonetnost oduvek i predstavljaju prvu logičnu asocijaciju na temu senki, koja ovde istaknuta krupnim kadrovima podvlači psihološku dimenziju, preciznije raskol, u jungovskoj psihologiji određen odnosom presone i anime/animusa.
Pojedinačni kadrovi postavljeni su tako da fluidne siluete senki teže da izađu iz okvira jednog fragmenta nadovezujući se na drugi, čime stvaraju u kompozicionoj celini nove forme i nove priče, iako one nužno ne moraju da čine deo realnog sleda događaja. Ovom kompozicionom postavkom umetnica je pristupila na jedan analitičan način sličan onome kako su to radili dadaisti u svojoj umetnosti, bez obzira na medij kojim su se služili. A kao određenu istorijsku referencu možemo da uzmemo i, prostorno i vremenski nama mnogo bližu, jugoslovensku Novu umetnost sedamdesetih godina, koja je revitalizovala taj analitički pristup umetnosti i umetničkom delu.
Još jedna umetnička dilema kojom se Bojana ovde bavi jeste – kako prikazati predmet u okviru jednog umetničkog dela služeći se pritom isključivo rečnikom onog medija u kom umetnik radi. Već smo naglasili da osnovno formalno sredstvo prisutno u ovom ciklusu fotografija jeste odnos svetlog i tamnog, poigravanje sa svetlošću i sa senkom, čime umetnica uspeva da eliminiše predmetnost iz dela, iz čega izranjaju figuralne i apstraktne forme.
Bitna komponenta njenog rada, istaknuta u samom nazivu ovog ciklusa fotografija, jeste i vreme, koje učestvuje u kreiranju datih formi, ali koje na određen način predstavlja i jednu od esencija ljudskosti, kao merna jedinica ljudskog života. Bojana nam prenosi upravo obrise te esencije postojanja, nematerijalne tragove vremena upisane u sveprisutnost i bezvremenost svetlosti.
Serijal fotografija koji je pred nama svedoči o umetnici u čijem radu možemo i formalno i semantički tražiti razna tumačenja. Otvorenost njenog dela za razne pristupe dokazuje da je Bojana umetnica pred kojom stoji dalje i uspešno istraživanje fotografskog medija.

Iva Leković, istoričarka umetnosti
Kpovodom izložbe U prolazu,
Mala galerija ULUPUDS-a, april 2017.

FRAGMENTI
-beleške iz Emirata

Emirati. Pustinja u kojoj se susreću tragovi vetra u pesku sa tragovima karavana. Moderno i tradicionalno. Pesak i staklo. Zemlja kontrasta i ekstrema.
Na prvi pogled UAE predstavljaju dinamičnu zemlju, savremene arhitekture, egzotike, hedonizma i neverovatne raskoši.
Na drugi pogled, vidimo Emirate kroz objektiv umetnika koji je pratio razvoj zemlje u poslednjih dvadeset godina, baš u periodu dok i traje najveća ekspanzija. U svojim fotografskim radovima, Bojana Bojović Milošević koristi kontrast svetla i senke, neba i zemlje, prirode i arhitekture da nam prikaže raznolikost Emirata.
Kroz izložbu Bojane Bojović Milošević imamo mogućnost da doživimo ovu zemlju iz ugla njenih stanovnika, daleko od sjaja savremenog i bogatog sveta. Vidimo spoj fascinantinih modernih zdanja i tradicije, ali i kontraste između glamuroznog i svakodnevnog života. Umetnica zaviruje u delove zemlje koji nisu turistički, mirne delove koji nam pružaju mogućnost da upoznamo na pravi način život ovih, u suštini skromnih ljudi. Vodi nas od neverovatnog savremenog zdanja Luvra u Abu Dabiju sve do fascinantnih prikaza prirodnih pejzaža, stenovitih predela, pustinje i obale Persijskog zaliva.
Svaka celina ove postavke daje nam uvid u jedan aspekt života Emirata, promene koje je zemlja doživela ali i u život pored vode na drevnim iranskim brodovima koji je, i uprkos brzom razvoju, ostao isti. Život lokalnog stanovišta odvija se paralelno sa brzim i raskošnim razvitkom modernih zdanja, daleko je od uglađnosti i raskoša, odvija se pored vode, na suncu i vetru, u starom trgovačkom delu Dubaija, gde se ukrštaju putevi robe koja se prevozi iz Irana, ali i putevi ljudi koji koriste abre kao vodeni taksi prevoz za brzi prelazak sa jedne obale na drugu. U senkama impozantnih tvorevina poput Velike džamije šeika Zajeda, vidimo obrise figura koji hitaju ka svakodnevnim obavezama.
Fotografije Bojane Bojović Milošević su arabeska satkana od fragmenata svakodnevnice (otrgnutih od vremena u deliću sekunde).

Jelena Bratonožić, istoričarka umetnosti
Povodom izložbe u Ustanovi kulture Stari grad
avgust – septembar 2019.

Izložba pod nazivom „U OGLEDALU” bavi se percepcijom stvarnosti, a najviše percepcijom njenog odraza. Bazira se na scenama uličnog života odslikanog na staklenim ravnima gradskih izloga. Na fotografijama se susreću i stapaju svet u izlogu i svet sa naše, ulične strane. Na ovaj način, lutke u izlogu postaju posmatrači, one dobijaju ulogu stvarnog, dok posmatrač koji se ogleda u izlogu postaje samo odraz na staklenoj površini. Staklo u izlogu je sada ravan u kojoj se stapaju dva sveta, svet lutaka i svet realnosti, ono što je stvarno i ono što nam se nudi kao model, model stila života. Na njima je uhvaćen trenutak koji se ogleda u reflektujućim ravnima, dajući tako izlomljenu i iskrivljenu sliku realnosti, odnosno sveta oko nas.
Odrazi starih monumentalnih zdanja koji se ogledaju u ovim izlomljenim površinama, kreiraju sliku zanimljivog vizuelnog sadržaja, ali ujedno pružaju uvid u ravan u kojoj se susreću i pretapaju slike dva vremena, prošlog i sadašnjeg. Arhitektura, ulice, reklame, izlozi, svetla, ulični život, lica, vreme koje prolazi, sve ovo nas uvodi u dimenziju nove stvarnosti koja postoji pred našim očima ali nas od nje deli jedna tanka površina, u kojoj se slike preklapaju jedne preko drugih, stvarajući iluziju dodira dva prostora. Površina ogledala postaje ekran u kome se smenjuju slike upisane na njegovu površinu. To je trenutak u kome se postavlja pitanje postojanja stvarnosti i njene slike. Odrazi stvarnosti na površini ogledala otvaraju i novu dimenziju prostora i vremena. Ovako zabeležen odraz postaje stvaran, on gradi jednu novu realnost unutar reflektujućih površina na kojima se objekti i bića ogledaju i deformišu, prilgođavajući se okruženju, sastavljaju se sa svetom upisanim u ogledalu.
Situirani u fluidnom, delikatnom međuprostoru između istraživanja u autonomnom polju umetničke fotografije i fenomenoloških interesovanja za različite aspekte života, radovi su strukturirani tako da kroz vidljivo, poznato, opipljivo, otvaraju pukotine kroz koje se oku i umu posmatrača nudi iskustvo susreta sa onim sveprisutnim, a nemerljivim i neuhvatljivim energijama, stanjima, transformacijama. Umetnica ističe hibridnost, artificijelnost i sklopljenost koje su negde odlike i sveta u kom živimo. Preobražaj nestvarnih odraza u čulne događaje, odnosno digitalnog u analogni poredak, podstaknut je medijskom, ekranskom kulturom, koja je
promenila perceptivne tačke posmatrača. Shvatajući ogledalnu površinu kao ekran, zastor, barijeru koja se ne prelazi, kao površinu na kojoj se konstituiše promjenljiva predstava mogućeg sveta, umetnica tretira odraze čiji uzroci su najčešće odsutni iz fotografije kao posrednike, multiplicirane znakove koji postaju nosioci simboličnih značenja.
Ipak, refleksije u svojoj polarizovanoj čistoti, uhvate i poetiku običnog dana, koja nam je u raskoraku između sopstvene stvarnosti i modela koji nam se nude, postala nevidljiva. Nerutiniranim, nepotrošenim umetničkim strategijama, Bojana nudi vizuelne imaginerijume koji se meko polažu i pohranjuju u naša skladišta slika, pozivajući nas u neverovatno privlačan, uzbudljiv svet bez zadatosti i stabilnosti konvencija, svet u kome značenja nisu fiksirana u nepromenljivoj tačnosti, učmalosti i nepokretnosti.

Ljiljana Karadžić, istoričarka umetnosti
Povodom izložbe U ogledalu, Mala galerija ULUPUDS-a, jul 2012.

Kolekcija digitalnih radova pod nazivom Varijacije 2.0 nastala je tokom 2020. i 2021. godine. Istraživanje u ovoj oblasti, autorka je započela kao odgovor na stanje izolacije tokom 2020. godine, kada je život stavljen u egzistencijalnu matricu ponavljanja lišenu društvenih potreba pojedinca. Motivi su lišeni atmosfere i prisustva čoveka, svedeni na osnovne geometrijske oblike koji grade sliku.
Sagledavajući kompletan opus autorke, koja je svoj umetnički izraz gradila uglavnom u okvirima Life fotografije, ovo se može smatrati i novom fazom u Bojaninom stvaralaštvu, umetnički odgovor na nove izazove savremenog života, kreativni bunt i iskorak iz zone komfora.
U ovom konceptu sudaraju se dve sfere interesovanja – fotografija i dizajn, kao spoj dva pravca autorkine karijere; profesionalne i umetničke. Stvaralačku metodologiju i strukturu ovih dela odlikuje interdisciplinarnost. U umetničkom postupku autorka kombinuje grafiku, fotografiju, dizajn i kompjuterski generisanu sliku.
Nadovezujući se na ranija istraživanja koja su se bavila deformacijama forme u refleksijama, gde su tretirani uglavnom arhitektura i portret, u ovom konceptu inspiracija polazi od deformacija u refrakciji, u fotografskom smislu. U dizajnerskom smislu polazna tačka je minimalizam i osnovni elementi teorije forme – kontrast, repeticija, ritam, koji variraju deformacijom u staklu. Radovi predstavljaju vizuelnu igru pozadina na kojima se repetitivno nižu geometrijski oblici, sagledani kroz staklene, providne objekte različitih formi i debljine, čime se kreiraju zanimljive zakrivljene forme, poigravajući se motivima optičke umetnosti.

mr Predrag Milošević
povodom izložbe Varijacije 2.0,
Mala galerija Kulturnog centra Laza Kostić, Sombor
april 2021.