Odlazak od kuće – bez povratka

Izložba pred nama u galeriji Haos pruža uvid u samo nekolicinu listova iz velikog bloka umetnice Hane Rajković, koja od svojih prvih radova autentičnog crtačkog rukopisa i senzibiliteta zauzima posebno mesto na domaćoj likovnoj sceni. Njen veliki blok nastaje već godinama, i sadrži niz grafitom i belinom papira osvetljenih pejzaža ispunjenih inventarom predmeta, pažljivo raspoređenih za upotrebu, a zatim napuštenih. Bez obzira na dizajn i funkciju, oni su razdvojeni od ljudskih bića koja su iznenenada i bezuslovno otrgnuta iz scenografije sopstvene potrebe za komforom, okupljanjem, uživanjem, provodom, konzumacijom ili odmorom. Upravo ta ispražnjenost prizora, ukazuje na jednu od najvećih oholosti naše civilizacije koja sa istom masovnošću sa kojom teži komforu, dizajnu odnosno uređenim sistemima, strada u ratovima, Holokaustu, migracijama, prirodnim i klimatskim katastrofama.

Šta je ostalo u ovom veku, iza žrtava orkana Katrin, terorističkog napada na Bali, a u prošlom-iza stotina porodica u Lublinu, Beogradu, Strazburu, Mihenu, i drugim gradovima, tragično završenih polarnih ekspedicija, masovnih samoubistava u Švajcarskoj i Južnoj Americi? I tako dalje, kroz istoriju… Na Haninim crtežima sačuvan je trenutak u kome se potpuno spokojstvo izjednačava sa apsolutnom neizvesnošću, trenutak uoči neizbežnih, bitnih, sudbonosnih događaja.

Ova opora bajka o ljudskoj vrsti ocrtana je na stranicama bloka u bezbroj varijacija, često uz specifičan humor, koji izlaže podsmehu upravo ideju o udobnom i komfornom naspram smrti i iščeznuća, represiji naspram luksuza, privatnosti naspram kolektivnog.

Pažljivi gledalac ima priliku da sa čuđenjem i zanimanjem, otkriva zagonetne detalje prikazane tehnikom grafitne olovke na teškom grafičkom papiru, koju Hana Rajković uzdiže do novog nivoa izražajnosti.

Atmosfera koju donosi korišćenje ove osnovne crtačke tehnike jeste intimna i asketska, ali to je i namera umetnice – da tiho, bez preteranih efekata i izbegavajući monumentalnost saopšti mnoštvo detalja koji mogu izazvati duboka razmišljanja o prirodi našeg sveta. Dopuštajući sfumatu da postane odbljesak neonskog svetla, ili zagađenja vazduha, Hana Rajković vodi grafitne sive nijanse do visokih gustina i materijalizacija, baš kao kod autora stripova ili animacije. Ipak, njeni crteži nisu mehanički, niti služe nekoj dramaturgiji, već daju šansu autorki da prikaže svoj savremeni pristup i otisne se u razmišljanje o različitim sudbinama i epohama.

Na nekim od crteža Hane Rajković pojavljuje se i egzotično, neobično drveće čija nas građa upozorava na pravi karakter planete na kojoj živimo, a koji je umetnica mogla upoznati i tokom nekoliko godina boravka u Australiji. Krošnje, stabla i korenje ovog rastinja pružaju se slobodno, težeći da zauzmu čitav pejzaž, u dosluhu sa Svemirom. Njihova građa i tekstura pozivaju gledaoca da napusti prethodne predrasude o prirodi. Moćno i neobično, ovo drveće se razvija i traje bez ljudskog prisustva. Tako su listovi velikog crtačkog bloka Hane Rajković kroz svoje motive povezani u celinu, koja poziva da zastanemo i zapitamo se – koliko smo, uljuljkani svojim antropocentričnim viđenjem sveta, zapravo onemogućeni da prisustvujemo životu – kako sopstvenom, tako i drugih bića, životu istorije i kosmičkih zbivanja.

Milica Lapčević

(predgovor u katalogu izložbe Hane Rajković “Crteži”, Galerija Haos, 2015.)

…Hana Rajković je izložila seriju crteža, rađenih grafitnom olovkom, njenim savršenim alatom, da bi kako sama ističe, postigla bez preteranih efekata i monumentalnosti elementarnu jednostavnost, intimnost i asketsku lepotu u svojim radovima. Reč je o pejzažima i ispražnjenim enterijerima, bez ljudske figure a tematski inspirisanih potragom za identitetom u dalekoj Australiji gde je neko vreme boravila. Emigrantsko iskustvo joj je, pored određenog neminovnog bola, donelo i mnogo toga lepog, što je prenela na svoje crteže kroz tretman svetlosti, lepotu rastinja i atmosferu. Mnoštvo detalja govori o njenim razmišljanjima o prirodi sveta. Takva likovna suptilnost, kakvu poseduje Hana Rajković, retka je na našoj likovnoj sceni…

Borka Božović
(deo predgovora iz kataloga izložbe “10 godina nagrade za crtež Fonda Vladimir Veličković”, Kuća legata, Beograd, decembar 2019 – januar 2020.)

Crno-beli šareni svet

Mrak, sivilo, beznađe, Beograd 90-ih slično Beogradu krajem juna 2020. godine. Istorija ima tu nesretnu tendenciju da se ponavlja i da se kreće u cikličnim krugovima koji Vam postaju jasniji i razumniji tek kad navršite određeni broj godina. Studenti beogradskih umetničkih Akademija rade ono što najbolje znaju i ono zbog čega su odlučili da se bave umetnošću – stvaraju. Hana Rajković i Aleksandar Jevtić se tokom 90-ih druže, razmenjuju ideje i naravno crtaju, stvaraju radove koji će postati okosnica njihovih poetika i ličnog rukopisa tako karakterističnog za svakog od njih ponaosob. Oni se formiraju u jednom specifičnom ambijentu koji ih oblikuje i daje im tu prepoznatljivu crtu koja karakteriše čitavu generaciju umetnika koji su se školovali i formirali u ovom periodu. Godine ratova, kriminala, državnog terora, sankcija i ekonomske neizvesnosti ostavile su dubok trag na sve one koji su iskustveno doživeli i proživeli ovaj period. Devedesete su takođe bile i period konačnog prelaska sa analognog na digitalno. Stari svet je počeo da upoznaje novu realnost oličenu u konačnoj dominaciji printa, videa, komercijalnog sadržaja, medija i interneta.

Izložba u galeriji X Vitamin donosi nam ponovni, simbolički susret dva prijatelja/umetnika koji dele isti likovni i vrednosni sistem.

Kombinujući sopstvena iskustva iz detinjstva sa scenama iz aktuelnog, svakodnevnog života, Hana prikazuje taj ogoljeni svet, koji svoj prauzor ima u devedesetim i osećanju izolacije i otuđenosti. To je svet koji je lišen ljudskog prisustva, svet crno belih predmeta i monohromatskih predstava. Kako je to već kritika primetila, pažljivi gledalac ima priliku da sa čuđenjem i zanimanjem otkriva zagonetne detalje prikazane na njenim radovima. Atmosfera koju donosi korišćenje ove osnovne crtačke tehnike jeste intimna i asketska, a fokus je na repeticiji određenog motiva i detaljnom, gotovo minucioznom predstavljanju i stilizaciji prepoznatljivih predmeta. Njihova stilizacija je u neobičnom kontrastu sa neočekivanom, često atipičnom konstrukcijom prizora. Na delikatnim crtežima Hane Rajković predmeti su ti koji žive, kreću se, imaju osobine ljudskih bića, a situacije koje oni predstavljaju ukazuju na trivijalnosti savremenog življenja, apsurdnost sveta u kome su stvari i ljudi u odnosu takve međuzavisnosti, da su čak i zamenili uloge. Zato pažljivi pogled na Hanine magične pejzaže nije uvek ugodan, kako bi to nagovestila fragilnost njenog crtačkog rukopisa, osećaj za fini detalj i trag grafitne olovke karakterističnih za Hanin crtački postupak. Nakon prvog, omamljujućeg, sledi drugi pogled – onaj otrežnjujući, koji iza magičnog i gotovo dečije nedužnog prizora, nudi potisnute snove, fantaziju, strah, neizvesnost, strepnju.

Sa druge strane crteži koje Aleksandar Jevtić stvara polaze sa onog drugog kraja spektra, koji je manje racionalan i koji duboko zadire u onostrano, u fantazmagoriju i mitologiju. On na površinskom nivou donosi jedan proaktivan odnosa prema lokalnoj sredini u kojoj živi i radi, bilo da se radi o predgrađu u kome u određenom trenutku boravi ili psihogeografskom iskustvu dodređenog mesta. Ovo kako sam umetnik kaže „hakovanje stvarnosti“ je vid eskapizma, način da se preživi tranziciona surova realnost. Koristeći svoje tehničko obrazovanje i iskustvo u oblasti ilustracije, ali i sklonost ka literaturi, on razvija kompleksne, ponekad haotične i bizarne  pripovedačke celine. Pomoću netipičnih likovnih rešenja koja upotrebljava, njegovi radovi izgledaju kao dečiji crtež, kao nesvesno, automatsko  beleženje psihičkih i emotivnih stanja. Dualizmi kao što su dvodimenzionalno-trodimenzionalno, temporalno-prostorno, figuralno-apstraktno, formalno-neformalno, realno-fantastično, služe kao izraz njegove fascinacije isprepletanim urbanim mutacijama kojima smo okruženi. Suočeni sa nužnošću prihvatanja raznih predmeta, životinja, biljaka, mašina, kibernetskih entiteta, zamišljenih i mitskih bića, simboličkih i znakovnih entiteta i ostalih pojava, kao ravnopravnih delova slagalice u kojoj živimo, u kojoj je svaka od tih stvari u podjednakoj relaciji s ostalima, možemo se i moramo prepustiti odnosima, koji nam deluju čudnovato, neprimereno i misteriozno.

I Hana i Aleksandar su netipične pojave na našoj umetničkoj sceni. Izraziti individualci sa jasno definisanim i izgrađenim poetikama i prepoznatljivim stilom, nude jedan sasvim drugačiji pogled na svet. Ne treba da nas čudi spoj ova dva umetnika koji nadopunjuju jedno drugo. Na neki čudan način oni čine savršenu celinu u kojoj su jedno drugom onaj nedostajući deo. I kao neka vrsta otpora, prkosa i ličnog stava da techne još uvek postoji, izbor ovih umetnika je bio i ostao crtež, kao osnovna i dominantna likovna tehnika od koje sve polazi.

Saša Janjić i Katarina Mitrović

(predgovor u katalogu izložbe Hane Rajković i Aleksandra Jevtića “Angry Birds”, Galerija X Vitamin, 2020.)