Ljiljana Stojanović

Home | Ljiljana Stojanović

Vibracije svetlosti

Zraci, suva igla

Zvezdana maglina, bakropis

Ljiljana Stojanović rođena je 1955. godine u Ljubljani. Diplomirala na Odseku grafike Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu 1979. godine. Završila postdiplomske studije na Odseku grafike Fakulteta likovnih umetnosti godine u Beogradu. Član ULUSa od 1980. godine. Član ULUPUDSa od 2011. godine u zvanju istaknutog umetnika. Izlaže redovno na svim izložbama ULUSa, Majskoj izložbi grafike beogradskog kruga, Oktobarskom salonu, Zlatnom peru Beograda, Izložbi male grafike u Galeriji GK, i na mnogobrojnom bijenalima i trijenalima grafike u zemlji i inostranstvu;

Marylend / USA,

Pordenone, Brunico / Italy; Fredrikstad / Norway; Paris, Chamalieres / France; Guadelupe / Mexico; Damask / Sirija; Ksian / Kina; Lođ / Poljska; Namur / Belgija; Evora / Portugal; Jangon / Mjanmar ; Puerto Rico, Budapest, Bitola, Sarajevo, Sofija, Moskva, Bratislava, Solun, Rijeka, Barselona, Ljubljana, Buenos Aires, Varna, Seul, Washington, Maastricht, Kairo, Aleksandrija…

Rekli su

SRETKO BOŠNJAKL

Galerija ULUS, Beograd

3 – 9. 4.1996.

Likovni salon Doma kulture Čačak

4 – 5. 5. 1996.

Izložba grafika

Put sinteze Ljiljane Stojanović
Samo na prvi pogled može da izgleda da se grafičko stvaralaštvo Ljiljane Stojanović, od njene prošle samostalne izložbe priredjene krajem 1990. nije bitnije izmenilo. Ideja da se oblik formira I koristi kao modularni element sistema gradjenja celine, i da se celina posmatra kao rezultanta vizuelnog I psihičko – emotivnog, doživela je izvesne modifikacije koje bitnije utiču na status I karakter sadašnjih linogravura.

Ako je ranije grafički list / kao lik / bio za Ljiljanu Stojanović posrednik izmedju sveta I autora, danas je prevashodno definisan direktnom relacijom sa unutrašnjim svetom autora. A taj svet je sada obasjan zrelim grafičkim iskustvom koji otkriva velike ritmove I energetske silnice koje utiču na karakter oblika I njihovu funkcionalnu osmišljenost. Ono što je ranije bio posrednik, sada je aktivna jezička supstanca: umesto oblika koji se najpre uspostavlja kao dekorativna monada, a tek potom kao logički funkcionalni deo vizuelne celine lista, Ljiljana Stojanović sada uvodi u proces vizuelizacije energično vodjenu liniju. I dok je ranije oblik / fragment stvarne ili izmisljene arhitekture / bio primarna činjenica grafičkog prizora iz koje se izvode svi ostali jezički elementi – linija, kontrast, ritam, kompozicija – sada je linija, svojim oslobodjenim kretanjem postala centralni motiv čina, bez obzira koliko se ona povremeno približava

funkcionalnoj jednakosti sa formom. Svodjenjem forme na energetski znak ona se bitno udaljava od one ranije koja se bezbolno slagala u pravilne simetrične celine unutar kojih je ostajao izvestan “prazan” prostor. Sada grafika počinje da trpi aktivno dejstvo te praznine koja teži da se preobrazi u novi energetski oblik.

Čini mi se da se ova promena ne bi mogla posmatrati kao proces redukcije ili kao zamena središta, vec kao afirmacija sintetičkog mišljenja unutar jednog osvojenog likovnog sistema.Radi se, dakle, o potrebi za sintezom, o traganju za tačkom oslonca u samom biću slikara, o žudnji za stvaralačkim jezgrom iz kojeg izviru ritmovi podsvesnih kretnji mimo volje da se uspostavi bilo kakav primat oblika. Traženi oblik je – celina grafičkog lista! I ranije je njen oblik ziveo samo od privida sličnosti sa oblicima objektivno postojećeg sveta: kada je svoje izmišljene arhitektonske forme slagala tako da u konačnoj kompozicionoj šemi gube svaku logiku realnih odnosa I čine bezmalo apstraktne kompozicije, ona je otvarala put jednom drugom I drugačijem shvatanju funkcije oblika u jezičkoj strukturi grafičkog lista. Prazan prostor, kako rekosmo, koji se formirao izmedju suprotstavljenih oblika postaje izvorište novih kretanja, jezgro iz kojeg bujaju tokovi ritmova, tacka u kojoj završavaju sve energije čina. “Negativ” je postao “pozitiv”, ali u jednoj sasvim drugačijoj funkciji ravni nego što je prosta zamena vrednosti. Autor ovom zamenom otvara polje imaginacije na kojem se dešava susret subjekta I objekta u jedinstvenom kreativnom postupku kojim jezik ove umetnosti postaje slobodniji, izvorniji, emotivno I smisaono puniji. Mašta je sada u znaku velikih osećanja, ruka sigurna u energičnim zamasima, linija – gipka i snažna, ili paučinasto tanana, ali uvek neposredna i spremna da brani svoj identitet i svoj deo kreativne potencije. Ova / i ovako vodjena / linija nije samo u funkciji gradjenja formalnog identiteta detalja, ona je graditelj velike celine lista u koji se slivaju iskustva, ideje I osećanja autora. Grafika ima uravnotežen odnos centra i periferije, jer je ostvarena jedinstvenim postupkom preobražaja vizije u grafički znak, a znaka u odredjeno vizuelno – estetsko značenje. Da li se može govoriti o simbolici kruga koji u različitim modalitetima govori o večnosti, ili o spirali koja nas, poput lavirinta uvodi u prostore neizrecivih tajni?

U svakom slučaju, reč je o povratku arhitipu, praelementu koji je uvek ispod svih nasih poetskih otkrića.

Ljiljana Stojanović nije nikada bila izraziti predstavnik odredjenih trendovskih situacija – savremenost njene koncepcije brani se vitalizmom jezičkih struktura i jasnom idejom o smislu stvaralačkog čina.

Svi bogovi i đavoli koji su ikada postojali….svi se oni nalaze u nama, tu su kao mogućnosti, kao želje, kao izlazi.

Herman Hese, Demijan

Razotkrivanje unutrašnjih sukoba koji komponuju kompleksnu ljudsku prirodu čini fokus nove serije crteža mladog beogradskog umetnika i grafičara, Vladimira Lalića. Pristupajući vizuelnom uz podražavanje principa psihoanalize, umetnik teži da ogoli, a potom pravilno sklopi unutrašnje biće čoveka. Tematsku osnovu Lalićevih ekspresivnih crteža sugestivnih naziva čini portret, kao simbol ljudskog lika i stoga, kao osnovno sredstvo raspoznavanja u humanoj interakciji.

Slojevitost predstave umetnik postiže predanim raščlanjivanjem forme obogativši je mnoštvom simbola preuzetih iz lične ikonografije. Pomalo brutalnim traganjem za osobenim sadržajem on izlaže prirodu čoveka pogledu, uz namerno odbacivanje raznorodnih fasada ličnosti. Kao simbolički nosioci značenja se prepoznaju multiplicirane oči, stilizovani delovi utrobe, ruke, stopala, genitalije. Zakucavanjem ključnih figura za površinu, umetnik ih zadržava u okvirima izložene predstave, iznoseći svoju nameru da alegorijski secira svaki segment karaktera. Predstave insekata i životinja evociraju određene obrasce ponašanja koje možemo pronaći i kod ljudi u različitim situacijama. Doživljaj muve kao prljavog stvorenja i nosioca zaraze jeste ideja kojom autor obeležava ponašanje čoveka, koji u masi često leti ka nečistom i trulom. Ovakvo razmišljanje otkriva kritički stav prema etički potonulom i duhovno osiromašenom društvu, premda to nije primarni cilj Lalićevog istraživanja. On prvenstveno teži za istinom, koju iznosi racionalno i bez ulepšavanja.

Po obrazovanju grafičar, Vladimir Lalić demonstrira veliki crtački dar i ostaje veran liniji kao osnovnom izražajnom sredstvu. Crteže ove serije karakteriše jak energetski naboj postignut pažljivim građenjem kompozicije. Kroz vrstu kontrolisane linearne eksplozije umetnik emituje emociju koja oslikava intimni doživljaj analiziranog subjekta. Anatomski deformisane figure i mnogobrojni motivi koji se preklapaju u konjunkciji sa teksturom često poprimaju posve nove vizuelne osobine i time postaju nova značenjska obeležja, druga lica, drugi likovi. Upravo ta, dodatna lica, podvlače dualitet, ili multiplicitet, ljudske prirode koju umetnik želi da prikaže integralno. Svaki čovek nosi nedefinisani broj maski, svaki se sastoji iz mnoštva segmenata od kojih neke, možda čak i većinu, ne želi da podeli sa svetom. Međutim, upravo su te maske aspekti koje autor ove serije crteža smatra bitnim, jer samo ako se posmatraju zajedno, može se ostvariti suštinska spoznaja bića.

U kovitlacu sastavnih delova ljudskog bića i simbola njegovog karaktera, ljudska priroda je sasvim ogoljena, izložena pogledu i promatranju. Kao u enciklopediji, delovi su dužima povezani sa marginom iščekujući da im se dodeli odgovarajuće značenje, dok izdvojene i predimenzionirane oči komuniciraju direktno sa posmatračem, izazivajući nelagodu i osećaj izloženosti.

Razlaganjem ljudskog karaktera na činbeničke simulakrume umetnik zastupa stanovište da se jedino samospoznajom može dostići unutrašnja celovitost. Interesantno je njegovo poređenje čoveka sa knjigom koju bi svako želeo da napiše prema sopstvenim percepcijama, ali niko ne želi da je zaista, u celosti pročita. Zbog toga je Vladimir Lalić namerio da pred našim očima tu knjigu, ili bolje reći – enciklopediju, strpljivo prelista, jer neprijatnost koju stvara suočavanje sa sobom nije ni izbliza toliko nepodnošljiva kao konformističko tavorenje u ulozi koji bi nam dodelili drugi.

GRAFIKA 2006

Umetnička galerija Nadežda Petrović, Galerija RISIM, Čačak

VRTLOŽENJE I KRUŽENJE

Ako usvojimo tezu da je u kvalitetu i lepoti manuelnog rada zadovoljena iskonska potreba homo ludensa – igra kao integralni deo stvaralačkog čina ali i prepoznavanje sopstvene duhovnosti / traženje korena / – u tom kontekstu je

i izbor medija duboko uslovljen čin. Grafički otisak na ručno radjenom papiru

/dobro poznata civilizacijska tekovina istočnjaka/ usvojen je kao legitimna verzija u savremenoj umetničkoj praksi, a Ljiljana Stojanović vec čitavu deceniju istražuje njihove plemenite varijacije. U njenoj laboratoriji reciklira se stari papir, tačnije neuspeli i / ili probni grafički otisci koje je odlagala godinama. U ovoj reciklaži reč je o svojevrsnom prevodjenju Starog u Novo, o spasavanju od zaborava / nestanka / propadanja, o transponovanju energije starih radova u nov vizuelni i problemski kontekst. Zavodljiva igra ručnog pravljenja papira, kao svaki kreativni čin, sadrži elemente iznenadjenja, ushićenje. Nekada su recepti za ovaj hemijski proces čuvani kao tajna, a danas je demistifikacija tajnog recepta pravljenja papira skoro potpuna. Ljiljana Stojanović dodaje u pulpu pored papira i bilje i slična jedinjenja potencirajući kreativnu improvizaciju ovog čina. Njen ikonografski i plastički program realizuje se kao čitljiv sistem variranja izabranog motiva i uklapanja grafičkih matrica u odredjeni znakovni system.

U novim ciklusima Vrtloženje i Kruženje problemski je fokusirana spirala, spiralno širenje svetlosti u centrično i / ili simetrično rotirajućim matricama; ovaj vid rada nastavlja se na grafički ciklus Slagalice iz 90-ih godina. Na odredjeni način novi radovi predstavljaju poetsku transformaciju iz sveta aluzivno – apstraktnog

/multiplikacija modularnih sistema iz 90-ih/ u svet apstraktnog. Spirale su tek jedno od stanja koje se projektuje u formi fragmentarnosti, shematičnosti, vibracija odredjenog energetskog polja, kaleidoskopskog jezgra, zavidnoj ekspresiji unikatnog papira i rotirajućoj grafičkoj matrici.

Svi bogovi i đavoli koji su ikada postojali….svi se oni nalaze u nama, tu su kao mogućnosti, kao želje, kao izlazi.

Herman Hese, Demijan

Galerija SUNCE

Leskovac

Maj 2000.

Grafike

Pred grafikama Ljiljane Stojanović, posebno onim minijaturnog formata, čini se kao da se skoro podsvesno uvek vraćamo u oslikane prostore iz bašlarovskih svetova poetike i sanjarenja. Čini nam se da smo u središtu samo nama dostupne imaginacije i intimnih vizija gradovaiI neobične arhitekture, bez prisustva ljudi i bilo kakve suvišne naracije. Kao u nekoj ponovo pročitanoj bajci

o minijaturnom carstvu u kojem “svaka kuća osvaja svoj deo neba”.

I onda kada je i neposredno otkrila svet grafike, početkom 80 – ih, Ljiljana Stojanović je već nosila u sebi neki lčcni grad- uzor ili grad – iz – maste. Od tada su gradovi izrasli kao embrioni, najrazličitijih fizionomija, koncentrisani kao utvrdjenje oko centra, ili izvučeni po horizontali u neograničenom kretanju ispred i iza. Često se, u slobodnoj igri gradjenja, sličnoj fragmentalnom uklapanju, redjaju nizovi zdanja u nekakvoj nepravilnoj inverziji, kao oslikani u vodi, i uvek u ravnoteži sa horizontalnom osom. I najzad, ono što se sasvim indikativno zaokružilo u dijalektiku kuće kao središta sveta I zaštite, u nešto istovremeno

skriveno i manifestno – bilo je strukturirnje grada u obliku puža, u anatomski oklop sopstvene školjke – utvrdjenja.

Svi ovi gradovi provociraju najrazličitije lične interpretacije I imaginacije.Sa pozlacćenim kupolama kao oreolom ili nebeskim svodom, sa dominantnim krovovima koji zaranjaju u nebo sa prosutim zvezdama i apstraktnim ornamentima, sa kulama u kojima se može pronaći davno zatočena princeza – gradovi bajkoliko izrastaju, često /po nekom krajnje ličnom utisku/ kao buketi orjentalnih dvoraca iz raskošnih dekora za Borisa Godunova ili Ruslana I Ljudmilu.

Kad je sredinom 90-ih Ljiljana Stojanović postupno “izasla” iz svojih gradova u apstraktnu formu najsličniju spirali, koncentrisanu kao nekada kuće od centra ka spolja – podsetila nas je na ostatke nekadašnjeg puža koji je poprimio oblik svoje ljušture u kojoj je prethodno bio skriven grad.

Inicijacija u spiralu cije se vibracije osećaju koa kontinuirana manifestacija cikličnosti života i energije, zaustavlja nas na jos jedno Bašlarovo tumačenje vizuelnog gde, kako je rekao “treba paziti da se metafora suviše ne misli”.

Svi bogovi i đavoli koji su ikada postojali….svi se oni nalaze u nama, tu su kao mogućnosti, kao želje, kao izlazi.

Herman Hese, Demijan

K o s m i č k e t e m e

2016.

Bez mita nema poezije, to je uranjanje u vrtlog nepoznatog

Čezare Paveze

Uvidom u događaje na likovnoj sceni u našoj sredini tokom poslednje dve decenije, Ljiljana Stojanović spada među najaktivnije saučesnike – po izlagačkoj aktivnosti kao rezultatu stvaralačke strasti i izrazitoj potrebi za Odgovorom: za komunikacijom gledalaca sa njenim delima. Ta potreba za razmenom utisaka ne samo kada su njena dela u pitanju već i stvaralaštvo drugih, očito je i kroz njeno aktivno prisustvo na izložbama drugih umetnika, njena otvorenost za razmene mišljenja, za druženja, za učestvovanja u radu umetničkih kolonija… Posebno je značajno i za nju i za našu savremenu umetnost, predstavljanje na međunarodnim manifestacijama širom sveta.

Ovaj podatak ne bi bio posebno značajan u nekom drugom istorijskom kontekstu koji odlikuje visok standard umetnika, međunacionalna solidarnost, odsustvo političkih tenzija u svetu i komotnost pri tehničkoj organizaciji slanja radova na sve kontinente.

Ta Ljiljanina strast i umeće življenja i u nepodobnim uslovima, svakako je uslovljena urođenim optimizmom koji je pokreće pre svega kao stvaraoca. Ona se bavi grafikom, crtežom, akvarelom, fotografijom… Ovaj podatak je značajan za njeno grafičko stvaralaštvo jer, svakako, ima posredne uticaje na ekspresiju dela…

Povodom brojnih izložbi Ljiljane Stojanović, uglavnom grafičkih, veći broj kritičara su pisali analitičke osvrte, neki od njih i više puta, po svoj prilici zbog bližih kontakata sa umetnicom, kontinualnog praćenja razvoja njenog stvaralaštva i promena koje su se događale.

Njeno stvaralaštvo odvijalo se u ciklusima u kojima se bavila određenim motivima i koje je obrađivala u različitim plastičkim varijantama sve dok ne bi iscrpla „repertoar“ ekspresivnih transformacija. Ti ciklusi su imenovani po motivima: Tikve, Gradovi, Kosmički fenomeni, Zračenje energija… Zavisno od teoretskog odnosno kritičkog pristupa i individualnog načina interpretacije pisaca, ovi motivi i sadržaji su tekstualno obrađivani u širokom dijapazonu,

s tim što su polazišta istovetna: iz osnovnih fenomenoloških određenja. Plastičke analize i poetske interpretacije zavisile su od ustaljenog kritičkog instrumentarija i poetičkih sklonosti svakog pisca. Zbog značajnih elaboracija, obavezni smo na poimenično nabrajanje: Sreto Bišnjak, Vesna Todorović, Ljiljana Ćinkul, Ljiljana Tašić, Vasilije Sujić. Na to nas obavezuje i eventualna mogućnost ponavljanja opisa , načina interpretacije, fenomenoloških određenja i njihove opštosti kao metafora – kao imenitelja pri našem osvrtu. Pogotovu što je jedan broj radova već bio izlagan i spominjan u tekstovima.

Od početka osamdesetih godina, paralelno sa razvojem novih umetničkih pojava, pre svega to su neo-ekspresionizam ili Nova slika uz druge vrste reinterpretacija tradicije, u beogradskoj grafici su se istakle neke grupe stvaralaca koji su u okvirima zajedničkih likovnih odrednica (plastičkih, tehničkih, poetskih) gradili svoje individualne poetike i time reprezentovali i širili umetničke domete takozvanog Beogradskog kruga.

Ljiljana Stojanović pripada grupi grafičara koji se bave (makar u jednoj fazi rada) kosmičkim temama demonstrirajući izrazitu senzibilnost u načinu izrade, crtežu, tehnici, koloritu, vrsti podloge za otisak… Da li zbog prefinjene taktilnosti izrade, patetičnosti i magijskih primesa motiva, luksuznog kvaliteta papira – sve to vodi poetičnosti zakozvanog „ženskog pisma“? Iz navedenih podataka iz takve vrste stvaralaštva, verovatno nije slučajna koincidencija da se među ovim stvaraocima ističu žene. Umetnička srodnost je u naglašenoj lirskoj poetici motiva kao demonstraciji jednog vida modernog romantizma i reprezentaciji nove lirske simboličnosti.

Sredinom devedesetih godina prošlog veka u Salonu Muzeja savremene umetnosti u Beogradu, realizovano je nekoliko grupnih grafičkih izložbi koje su prezentovale dela iz određenih „problemskih krugova“, sa namerom da se pripremi osnova za antologijske izložbe dela iz poslednjih decenija veka. Među njima je bila i izložba pod nazivom „Mitološke predstave u novoj grafici“ (oktobar – novembar 1995), u kojoj su bili zastupljeni i radovi Ljiljane Stojanović koja i dalje nastavlja da redukuje i varira simbolične motive iz mitološkog prosedea.

U vezi sa pomenutim likovnim karakteristikama, značajno je tumačenje moći mita u našem „postmitskom vremenu“, čime se bavila Anita Sepili. Mitološka struktura – prevedena na kategorije nemitološke svesti u stvari je simbolička, pa se simbol, može protumačiti kao rezultat čitanja mita sa pozicija kasnije semiotičke svesti…(Detaljnije u katalogu pomenute izložbe).

Kako tumači Čezare Paveze: „Bez mita nema poezije… to je uranjanje u vrtlog nepoznatog“.

Te 1995.godine Ljiljana Stojanović je bila u fazi emancipovanja od prethodnih shematizovanih prizora imaginarnih gradova koji su se kao geometrizovani sistem znakova u neprekidanom nizu nastavljali u nedogled… Potom su siluetarni delovi arhitekture kao u snoviđenju odleteli u prostor Vasione; ostali su samo obrisi – obodi u vidu nepravilnih ornamentalnih formi unutar kojih je nastao koncentrični linearizam, uz „docrtavanje“ zvezdolikih „ukrasa“ kao naivizirana optimistička vizija vasinskog prostora, njegove svetlosti i tame…

Tako je jednom specifičnom postupnošću transformacije motiva umetnica definitivno prešla u oblast kosmologije, što joj je nudilo bezbroj mogućnosti plastičkog ritmovanja, igre… Ona neprestano stvara nove i nove varijante sferoidnog kretanja, prelamanja, treperenja, kruženja, linearnog zračenja…Tu su primordijalni univerzalni oblici optimističke spirale i lavirinta kao ezoteričnog pojma iracionalnosti i haosa. Ovi motivi se često nalaze u delima mnogih stvaralaca, pa i onih sa pomenute izložbe, ali su različiti načine interpretacije i postignuti nivoi plastičke i poetske ekspresije.

U toku građenja motiva spontano su se nametali nazivi radova koji i nama direktno ukazuju na njeno tumačenje i podstiču naš doživljaj: Vrtloženje, 1999, linogravura, Zraci, 2005, suva igla, Spirala, 2005, suva igla, Osvajanje spirale, 2008, linorez, Osvajanje kvadrata, 2008, linorez, Disk, 2010, linorez na transparentnom pirinčanom papiru, Umrežavanje kvadrata, 2010, linorez, Spiralno vibriranje, Energija transparentnog,linorez na ručno pravljenom papiru. Da bi proverila ekspresiju motiva bez ostavljanja svoje rukopisne taktilnosti uradila je nekoliko digitalnih printova: Vrtlog života,2014, linorez i digitalni print, Crtati mesecom, 2015, čist digitalni print…No, uz svo uvažavanje za postignut vizuelni efekat atmosfere nebesko plavih nijansi u kasetiranim ekranskim poljima u kojima je u svakom centriran žuti trag mesečeve korone – kao crtački dragulj, umetnica je demonstrirala svoju radoznalost i umeće pri korišćenju savremenih tehničkih sredstava ali je i sebe i posmatrača lišila uživanja u taktilnosti i neposrednosti njenog rukopisa pri otiskivanju motiva sa ploče. Kao primer grafičkih kvaliteta, kao rezultat manuelnog izvođenja, mogu se izdvojiti i tri rada koja se svojom ikonikom donekle razlikuju od vrtložnih i linearnih „eksplozija“, da bi se protok i događaji u Kosmosu prikazali kao kružno kretanje simbola imaginarnog pisma ili se u nizovima razvijaju na ploči – listu kao tragovi događaja u vasioni i galaksiji kojoj mi pripadamo: Zapis, 2005, rezervaš visoka štampa, Sunčev zapis, 2012, rezervaš, bakropis, suva igla i Sunčev zapis II, 2012, rezervaš, visoka štampa. U tkivo ovih radova „ucrtan“ je sav patos teme o Prolaznom i Trajnom…

Svoju energiju, radoznalost i inventivnost umetnica demonstrira već i sledećim radovima, u razigranim kružnim fomama koje streme zrakastom središtu – srcu energetskog polja. Preko različitih kolirističkih varijanti ovog motiva ona iskazuje svoju radost Stvaranja: Osvajanje i Osvajanje II, 2013, linogravura, suva igla, visoka štampa.

Da bi polje svoga stvaralaštva proširila po prostoru (galerije) Ljiljana Stojanović se upustila u formiranje frizova spajanjem printova iz svog raznovrsnog repertoara kosmičkih tema, koji se sada pružaju kao frizovi na zidovima ili kao zavese slobodno vise u vazduhu i lelujanjem proizvode pored plastičkog i fizičko treperenje i kretanje– što i jeste osnovno određenje i sadržaj njenih motiva. Monohromni sivi segmenti nekog kosmičkog linearnog sistema i spiralnog vrtloga, iniciraju bezgranična dešavanja u Kosmosu koja mi samo povremeno i samo delimično vidimo: Dobre vibracije, 1999, suva igla, dužina 150 cm. Prizore bezbrojnih galaktičkih vrtloženjaženja umetnica je spojila kao niz kasetiranih delova, koloristički variranim zeleno – plavim poljima iz kojih izbija žuta svetlosna podloga – kao energija koja je glavni činilac te likovne fizikoteologije ili Oboženja: Pokretanje jezgra, 2009/2010, linorez, dužine 445 cm.

Za umetnicu nema kraja IGRI, te od različitih fomi sa istim sadržajem formira friz – kao dekorativnu raznobojnu nisku spiralnih, cvetolikih, zvezdolikih oblika, svetlosnih šrafura, do vizija svetlosnog praska: Transmutacije II, 2010, linorez, dužina 175 cm. Ta senzitivna, fražilna dela dobila su pandan u jednom digitalnom printu Red, 2011, dužine 175 cm gde svako kvadratno polje nosi po jednu (foto)sliku koja predstavlja prizor za sebe. Celokupni aranžman sugeriše neke mikro ili makro prizore viđene preko mikroskopa ili teleskopa – kao detalji, kao naučni prikazi sveta okom nesagledivih…

Ljiljana Stojanović u svim grafičkim tehnikama demonstrira veliko zanatsko umeće i izvođačku kreativnost u postignutoj lirskoj poetičnosti, uz adekvatnu ikoniku i vrhunski senzibilitet za grafičku materiju. U tome često veliki doprinos daje grafička podloga – otisak na ručno rađenom papiru koji ona, najčešće, sama izrađuje; njegova gustina, providnost, transparentnost kolorističkih čestica od različitih materija koje ubacuje u pulpu tokom procesa izrade. To je sastavni deo njene umešnosti, radoznalosti i maštovitosti pri stvaranju raznovrsnih i raznobojnih struktura papira koji postaje ravnopravan plastički elemenat u ekspresiji grafičke slike.

Beograd, avgust 2016

Objavljeno u: Književne novine

Put do zvezdane kartografije i zvezdanih atlasa Ljiljane Stojanović

Zrelost, kardinalna osobina u kategorizaciji jedne umetničke pojave, u ličnosti umetnika grafike ogleda se se u spoju, štaviše u sprezi, i još dalje – u međusobnom podsticanju i podupiranju razvojnih linija likovnog osmišljavanja tematskih predložaka i osvajanja tajni zanata i njegovih tehnika. Odabrana tema, koja izrasta iz potke literarnog i/ili životnog iskustva, formuliše i pojedinačni i opšti koncept. Njegovo ostvarivanje neminovno iziskuje i određene tehnike, a sa druge strane afinitet prema likovnim rezultantama nastalih kombinovanjem željenih tehnika, određuje pristup u temi i njenom izboru. Odnos teme i tehnike u pogledu genetike izbora predstavlja u samoj suštini odnos spontanog i racionalnog, ili isto-to-samo-malo-drugačije: odnos sadržaja koji pripadaju arheološkim slojevima bića – iz podsvesnog i nesvesnog u njemu, i promišljanja svesti.

Stazu svog individuacionog puta, Ljiljana Stojanović, jedan od najznačajnijih predstavnika grafike beogradskog kruga, prelazi polako, u postupnim etapama, sledeći naizgled racionalno, jasne koncepte koje organizuje u pojedinačne tematske cikluse. Racionalizacija u njenom slučaju, bez sumnje, predstavlja kvalitet, jer omogućava Stojanovićevoj da iz šume zvukova nekontrolisanog sadržaja i mnoštva motiva odsanjanih snova, u kojima su se „varila“ svakojaka, pa i vizualna iskustva, izdvoji upravo ona rešenja koja će svojom neprikosnovenom istinom povezati u spregu život i ostvarenja umetničkog duha. U svet pasioniranih grafičara, doslednih i istrajnih istraživača u okvirima matičnog medija, ulazi ona svojim pročišćenim listovima kojima dominira oblina, iskonska i bazična forma, ovaploćena u plodovima Tikava, Kestenja … Približavajući postepeno objektiv oka predmetu svoje pažnje, gotovo naučničkom radoznalošću beleži topografiju uveličane površine pojedinačnog ploda, čime se jedan čulni doživljaj pretače u drugi: taktilne vrednosti udubina i bradavičastih izraslina na „kupoli“ plodova tikava, transponovane su u finu reljefnu strukturu otisnutih matrica. Ako se ima u vidu istovremeno iskustvo materinstva, jasna je odluka o izboru tikava i drugih, mekotom oblika sličnih plodova. Racionalizacija vezana za koncept samo je posledica otelotvorenja vrednosti standardnih arhetipova unutar grafičkih rešenja.

Generalna sklonost ka čistoj situaciji na grafičkom listu, spontano navodi Stojanovićevu na negovanje stilizovanih motiva. Emotivnost je prisutna, ali u svom stišanom, uzdržanom obliku, utkana u besprekoran, jasno čitljiv crtež, ponekad tvrđi, nekad mekši, kadikad skoro lelujav. Takve su mene tvorile pravi grafikon duševnih amplituda umetnice. A kontrola emotivnosti, koja je u dubokoj korelaciji sa psihogenezom bića, odredila je i stvaranje sintetičnog, gotovo amblematskog pristupa u obradi motiva. No, bez obzira na svedenost ikonike, kompoziciona struktura grafičkih listova se tokom nove životne etape usložnjava pojavom motiva Grada. Iako nema prepoznatljiva, lokalna obeležja, to nije bilo koji grad, već Grad u kojem umetnica razrešava problemske zadatke vezane za tehniku rada, ali je istovremeno i ishodište procesu ličnog sazrevanja i gradnje umetničkog stava. Prisustvo čoveka određeno je samom slikom imaginarnog gradskog ambijenta, koji se kroz kombinatoričku igru jednim te istim matricama konačno pretvara u sopstveni znak, ali i sveopšti amblem urbanog dela čovečanstva.

Urbana konstelacija je, inače, zamišljena kao niz kuća na jednoj duži čime je obrazovana ulica, ali i na duži izlomljenoj pod pravim uglom, formirajući kvadratni trg, otvoren ka praznom nebu. Bezimena arhitektonika kuća, sa obaveznim pitoresknim krovnim završecima, među kojima grandiozna oblina kupole zauzima dominirajuće mesto, postaje prepoznatljiva kao lični znak Ljiljane Stojanović. Bez obzira da li je komponovana kao svežanj olovaka sa naglašenim vertikalizmom i smeštena u tondo Beskrajne priče, ili je horizontalnim nizovima ispresecala šahovsko polje Kristalnog grada, ili je, pak, fantastički savijena u formu Puža.

U temi Grad identifikujemo novu arhetipsku situaciju organski vezanu, naravno, za istoriju civilizacije. Ikonografsko poreklo se izvodi iz jednostavne shematike prvih urbanih celina. Zanimljivo je da glavni razvoj zbivanja Ljiljana Stojanović eksponira baš putem ikoničke postavke gradskog trga, u čemu se krije dvostruka simbolika: trg je jezgro koje ima posebno sociopsihološko mesto u okviru istorije urbanog življenja, a sa druge straen, posmatrano iz visinske udaljenosti, on je uvek uočljiva markacija, sa veliko koncentracijom pojedinačnih energija, čije ukupno delovanje korespondira sa elektromagnetnim silama kosmičkog porekla. Svođenjem kompozicije, odnosno praznine omeđene arhitekturom na osnovnu geometrijsku sliku, pojavljuje se krug upisan u kvadrat. Krug je, verujemo, taj koji uspostavlja vezu sa kosmosom, jer je on projekcija sunčevog zraka na zemlju.

Grafički listovi sa dnevnom situacijom na trgu, bez prisustva ljudi i uz perfektuiranu ravnotežu arhitektonskog okruženja, emaniraju iz te praznine stanje snažnog energetskog naboja. Noćna situacija, pak, otvara pogled na nebo i zvezde, napetosti nestaje, ali prostorom lebdi mistična nostalgija. Potez crteža postaje ekspresivniji, otisak matrice mrežom opipljivih linija odražava pritajenu dinamiku, koju boja noćnog plavetnila stavlja u drugi plan. Noćni Grad je sve češća tema, a sama situacija na listu se postepeno menja: gubi se identitet fasada, obrisi krovnih završetaka su sve svedeniji, do cik-cak linije, koja Gradu daje kristalast oblik, već prilično udaljenu od posmatračevog oka. Prostor trga postaje centar novih aktivnosti: pojavljuje se oluja centričnih slila ogromne energije, koja pomera i prisustvo samog umetnika.

Na najnovijoj izložbi u Galeriji ULUS, krajem marta ove godine, Ljiljana Stojanović prikazuje završnicu ovog pomaka, čime jasno definiše suštinu odnosa unutar teme Grad i Zvezde: Grad kao poseban entitet u zemaljskom sistemu, u istoj je relaciji kao i jedno nebesko telo u galaktičkom sistemu – i odvojen i povezan.Otud je bilo, kako izgleda, neobično lako iskoračiti iz Grada u svemir i izvršiti nova rekognosciranja kosmičkih struktura, pojedinačnih i celinskih. Kao nakon kakvog katarktičkog uvida, koji je uslov za ličnu transformaciju, Ljiljana Stojanović počinje nove dinamičke ritmove radosnim zasecanjem brzim, energičnim rukopisom u tkivo matrice, tvoreći gotovo plastične vrednosti. Pri upisivanju nove topografije zbivanja, velike beline prethodnih listova ustupile su mesto potpunoj ispunjenosti i bojom, tirkiznom i tamnopalvom, i strogo linearnim crtežom. Ona preklapa više različitih ploča ne bi li ukazala na svu složenost svog novog sveta: haotična, zrakasta premreženost prostora uhvaćena je u pravilnost kvadrata. Nagoveštenu beskonačnost ovih energetskih putanja iznenada preseca i omeđuje kristaloidna formacija – daleka asocijacija na jeszgro gradskog trga, ili lik u ogledalu polazišne lokacije. U likovnom smislu ona ostvaruje znakovnu vezu između tačke A negde na Zemlji, i tačke B na trasi svemirskog putovanja Stojanovićeve. A onda, iznenada, svaka veza nestaje na listovima koji ovaploćuju silu snažne rotacije, pri kojoj se zrak od milijardu linija sustiče u vfeoma osvetljenoj centarlnoj tački, pripremajući skok u Drugo…

Slutimo li u toj magiji urezivanja linija novi uvid u snoviđenje?

FLU, Centar za grafiku i vizuelna istrazivanja

5 – 17. 6. 2010.

Transmutacije

Najnoviju seriju radova, jedanaest grafičkih listova, pod zajedničkim nazivom Transmutacije Ljiljana Stojanović će predstaviti u vidu instalacije u galeriji Centra za grafiku. Sam naziv ukazuje na promene koje se u autorkinom radu uočavaju u kontinuitetu još od osamdesetih godina prošlog veka, kada zaprvo i započinje njena stvaralačka aktivnost. Sklonost ka određenom plastičkom programu vodio je Ljiljanu Stojanović sve sintetičkijem iskazu, višem redu, apstraktnijem izrazu i sažimanju motiva u znak.

U najnovijim radovima Transmutacije umetnica nastavlja da istražuje izražajne mogućnosti grafike kao vizuelne predstave uz primenu tradicionalnih grafičkih tehnika. Potencirajući kreativnu improvizaciju iz prethodnog ciklusa “Uviranja i kretanja” Ljiljana Stojanović ovoga puta, varira, sa još većom slobodom i opuštenošću, ideju o izabranj podlozi, motivu, formatu i prostoru.

Bitan deo nadahnuća imao je kineski papir čija trasparentnost i izdržljivost omogućavaju posmatranje otiska sa obe strane, a samim tim i postavljanje grafika u postor što pojačava ukpan vizuelni doživljaj. Energično vođenom linijom Ljiljana Stojanović konstruiše zanimljivo koncipirana vizuelna rešenja pri čemu maštovito koristi tri kvadratne lino matrice različitih veličina. Njihovim preklapanjem i stalnim rotiranjem, i upotrebom različitih boja, umetnica se poigrava formirajući specifična vizuelno-emotivna umreženja linearnih polja u kojima otkrivamo zanimljivu koegzistenciju znakova: od prepoznatljivih arhetipskih do apstraktnih formi. Uvišestručeni, umnožavani na papirnatom rotulusu, otisci se poput kasetiranih polja, nastavljaju jedan uz drugi i u neprekinutom nizu oblikuju dugačku grafičku traku koja postaje izvorište različitih kretanja, jezgro iz kojeg bujaju tokovi ritmova, mesto sublimnog saopštavanja…

… Transmutacije Ljiljane Stojanović doživljavamo kao vizuelne celine snažne treperavosti, kao zračenje energija koje prenose dobro odabrani plastični elementi prefinjenih vizuelnih kvaliteta, uzajamnih odnosa i artikulacije u prostoru. Njena umetnost je pre svega niska vizuelnih znakova, svedena na svoju suštinu, na kod, koji kad se jednom otkrije postaje svima blizak.

Azbuka čiste energije

Od prapočetne tačke svog stvaralačkog puta, Ljiljana Stojanović neguje svoju samoniklu a izrazitu sklonost ka lakonskom, u biti stilizovanom likovnom izrazu svih zamisli, svake teme, koje bi zaokupile njen sjajni intelekt i složeni emotivni sistem. Ovaj moćni sklop njenog bića je po prirodi stvari sabijao značenja i smisao svakog saopštenja u arhetipalni oblik, odnosno, sublimirao idejne sadržaje u znak, ili simbol, a ponekad, u metaforičnu sliku jasnog mimezisa, ali skrivenog značenja. Odgonetanju Ljiljaninih kriptograma je u velikoj meri pomoglo praćenje u stopu njenog umetničkog puta. Uvid u taj tok je, na prvom mestu, osvetlio osetljive mene njenog likovnog jezika, koji se poput živog govornog jezika neprekidno razvijao, emitujući ponekad transformisane, ponekad sasvim nove lingvističke algoritme, u kojima prepoznajemo pouzdana sredstva za tumačenje njenih najtajnijih misli, poreklom iz vazda udaljenih područja nesvesnog.

Bez zastoja, bez zamora, Ljiljana je bespogovorno sledila svoj sudbinski omen tokom niza decenija, što kotrljanja, što lomatanja strmim stazama umetničkog stvaranja, da bi dostojanstveno iznela respektabilan teret svog umetničkog dela do vrha planine uspeha. Pri svemu tome, neugasivo radoznala da se oprobava u različitim slikarskim disciplinama, započinjući stvaralačku spiralu svojim bazičnim izborom i opredeljenjem – grafikom i njenim širokim izvođačkim dijapazonom, ona se temeljno hvata u koštac sa sredstvima drugih zahtevnih izazivača, kakvi su akvarel, ulje i crtež tušem. Zasad ne znamo da li je tu kraj.

Ubedljiva znakovitost likovnih sadržaja Ljiljaninog ostvarenja podstakla je odmotavanje trake istorije umetnosti prema njenim paleolitskim počecima, do skoro 40 hiljada godina starih predstava, tzv. «stencil» otisaka ljudske šake na stenama i zidovima pećina širom sveta. Ne ulazeći ovde u svrhu i razloge njihovom nastajanju, za šta postoje validna tumačenja, a još manje u poređenje po sličnosti motiva – nama se ovaj primordijalni likovni materijal svojim do suštine ogoljenim značenjem nametnuo prevashodno kao oznaka ljudske (samo)svesti o vlastitom postojanju. Upravo u tom kontekstu očitavamo i čitav likovni pledoaje Ljiljane Stojanović, tumačeći ga kao suštastveni odgovor na isto egzistencijalno pitanje, postavljeno milenijumima unazad – ko smo i šta smo!

Razvijenom intuicijom, koja je dovodi do značajnih (samo)spoznaja, Ljiljana u svojim likovnim odgovorima dopire do jednog od najprepoznatljivijih simbola postojanja svega u Univerzumu, do spirale, koja se u humanom nasleđu najčešće tumači kao simbol života. U matematici postoji tzv. Fibonačijev niz, zapažen u različitim vitalnim strukturama, od planete Zemlje do kosmosa, čija se putanja grafički izražava kao spirala. Sve to nije ostalo skriveno pred Ljiljaninim neprekidnim pronicanjima u nova saznanja. Otud je u okvirima njenih uobičajenih motiva česta pojava puža, odnosno nautilusa. Njagova intrigantna zavojnica postaje i njen lični simbol. Sasvim svesna velike snage i pregnantnosti značenja spiralnog lika, nikada ga ne zapostavlja, iako je inače sklona da izbegne zarobljavanje i začaurenost u jednom, ma koliko dopadljivom rešenju, uvek istražujući nove mogućnosti. Podjednako svoju likovnost, kao i svet oko sebe, i samu sebe. Ponaša se poput naučnika koji ide i dalje i dublje, povezujući istražene delove u nove celine, vođena opravdanom slutnjom da osim istraženog motiva paralelno postoji i neka druga, nova suština.

Ljiljana Stojanović je, sa druge strane, duboko svesna složenosti i velikog obima energetskog potencijala vlastitog bića. Delajući poput jogina unutar sprege mentalnog, fizičkog i duhovnog naboja, ona će snagu bića ponovo iskoristiti za sasvim posebni, novi početak, i iznedriti ovaj nesvakidašnji i markantni likovni opus. Započeće duhovni podvig svakodnevnim ispisivanjem naizgled jednostavnog znakovlja: prave crte, polukružnice, i poneku celovitu kružnicu, kao i spiralu. Slažući ih u perfektuirani likovni poredak, ni na jednom listu isti, predočava postojanje određenog sistema. Veoma nalik kaligrafskom izvođenju nekog pisma, ovaj sistem jednostavnošću oblika pobuđuje osećaj kontroverze: sa jedne strane su na ivici primordijalnih ljudskih saopštenja, a sa druge, nalikuju ishodima visoko razvijenih mentalnih mogućnosti da složeni sadržaj izraze apstraktnim jezikom znakova. Кoristeći tradicionalna sredstva Dalekog Istoka, kakvi su kineski ručno pravljeni papir, kineski tuš i četke različitih širina, Ljiljana je kreirala originalni azbučni sistem, generisan neuništivom energetskom spregom bića i Univerzuma. Moćni likovni odblesci ove energije, izvedeni širokim gestovima Ljiljanine apsolutno sigurne ruke, dokaz su da je u trenucima izvođenja bila u apsolutno harmoničnom stanju otvorene svesti o neprekidnom kosmičkom protoku energije, čiji delić protiče kroz svako ljudsko biće a da ona nije izuzetak. To se uveliko zna, a Ljiljana je to iskusila.

Iz galerije

Umetnik kaže

SRETKO BOŠNJAKL

O Nama:

Autor:

Galerija