Pogledi kroz prozor pre jutarnje kafe

Vreme nestabilnosti koje nas budi svakog jutra u poslednjih nekoliko godina daje naslovu izložbe Natalije Simeonović, Pogledi kroz prozor pre jutarnje kafe, uznemiravajući efekat, mada bi na prvi pogled trebalo da nosi idilične asocijacije na jutro koje donosi novi dan i obećanje uživanja u jutarnjoj kafi. Šta uradimo prvo kada se probudimo ujutru? Kako bi se orijentisali, uključimo televizor ili kompjuter, pripojimo se na internet i društvene mreže, da bi saznali koje su vesti, a samim tim i događaji, prekrojili kartografiju nastupajućeg dana ili ispresecali vremensku osu oko koje pokušavamo da gravitiramo. Dakle, kada bolje razmislimo, već postaje manje izvesno da je prozor iz naslova izložbe, isključivo prozorsko okno kroz koje gledamo napolje u fizički svet, već da se odnosi i na onaj, drugi, virtuelni ili informativni prozor, čija perspektiva opseda naš pogled ili ga u odnosu na naš kritički odmak neprimetno oblikuje.

Kulminacija pretapanja ova dva prozora desila se izbijanjem pandemije Korona virusa 2020. godine, nakon koje su usledili meseci karantina, odnosno, ograničene mogućnosti kretanja i vezanost za boravak u zatvorenom prostoru. Tada su svakodnevna komunikacija, poslovi i niz interakcija preneti isključivo u onlajn prostor, dok su strah, neizvesnost, prilagođavanje novonastaloj situaciji, težnja da se održimo na talasu lažnih i istinitih informacija, a da ne potonemo, iziskivale energiju da iznedrimo različite mentalne i stvaralačke taktike opstanka. Moglo bi se reći da je u ovom, za kulturu kratkotrajnom periodu slave, postalo na trenutak vidljivo, ono što se potiskuje u lukrativno i profitno orjentisanom društvu: važnost kulture, umetnosti i obrazovanja. Univerziteti, muzeji i druge institucije kulture širom sveta su, na oduševljenje mnogih, omogućavali besplatnan onlajn pristup bibliotekama, kolekcijama umetničkih dela, edukativnim seminarima i filmskim arhivima. Umetničke radionice, muzičke kolaboracije i najrazličitiji eksperimentalni, participativni poduhvati na trenutak su učinili da poverujemo u mogućnost drugačijeg ustrojstva sveta, osnaženog sponama solidarnosti, gde se mreža kapitalističkog tržišta, stravičnim pandemijskim prekidom dotadašnjeg toka života, neminovno cepa. Sve dok nam uskoro nije postalo jasno da su kao najveće profiterke iz karantina izašle velike korporacije kao što su Amazon i Fejsbuk. Poslednji je čak zakoračio u Meta univerzum, projekat imerzivne, odnosno, sveobuhvatne virtualizacije i ujedinjavanja svih oblika digitalnih interakcija, uz rastuće prisustvo i učešće veštačke inteligencije na prostoru gde svi obitavamo: na društvenim mrežama.

Čitav ovaj niz procesa Natalija Simeonović je seizmički registrovala i učinila vidljivim u digitalnim kolažima koje je objavljivala na svom fejsbuk i instagram profilu, periodično, kako su nastajali, od 2019. godine do danas. Sada, četiri godine kasnije, predstavlja ih u okviru projekta virtuelnih izložbi Prodajne galerije Beograd. Reč je o selekciji od deset radova koji postoje u digitalnoj formi i nalaze logičan izlagački prostor u onlajn okruženju, ali na ovaj način kroz formu izložbe, čine poroznim granice između svima dostupnog, interaktivnog prostora izlaganja na društvenim mrežama i institucionalnog umetničkog, stručno verifikovanog prostora, koji ostaje u domenu virtuelnog ali je kontekstualizovan u odnosu na umetničku scenu savremene umetnosti. I u ovom registru susrećemo se sa preklapanjem dva moguća prozora, dve moguće kontekstualizacije istog stvaralačkog procesa.

Serija digitalnih kolaža Natalije Simeonović kroz izložbu Pogled kroz prozor pre jutarnje kafe donosi radove suptilnog spoja humora i horora, tako što horor nadvladava humor kako se krećemo iz godine u godinu. Oni reflektuju istinske procese kroz koje od početka pandemije do danas prolazimo. S jedne strane to su užasi koji se nastavljaju ratom u Ukrajini, vrtoglavom inflacijom, masovnim ubistvima, migrantskom krizom i s druge strane kroz težnju za opstankom, u onome što nas pritešnjene, neizbežno vodi u apsurd i humor. Pozadina svakog kolaža predstavlja fotografisan realan prizor pogleda kroz prozor stana umetnice u okruženju novobeogradskih blokova. Na tom fonu zelene vegetacije između zgrada sa parkingom, plastenicima u daljini i nebom, smenjuju se vizuelne reference i citati iz umetničkih dela različitih epoha istorije umetnosti koji nepogrešivo ocrtavaju aktuelnu društvenu situaciju trenutka u kojem živimo.

Natalija Simeonović je intuitivno, prateći potrebu za izražavanjem, stvorila digitalne radove čije osnovne karakteristike i strategije nastanka nalikuju na proizvode kulture internet mimova, u kojima se iznova koristi isti vizuelni predložak dok se stalnim promenama ostalih vizuelnih referenci ili dodavanjem teksta stvaraju novi mimovi sa različitim značenjima i na taj način daju novi komentari na aktuelne događaje. Osnovna karakteristika mimova je slobodna cirkulacija i deljenje sadržaja u kulturi oslobođenog narativa o apsolutnoj originalnosti koja se u savremenoj teoriji opisuje kao kultura remiksa. Postmodernistička citatnost, korišćenje postojećih medijskih sadržaja, od dela klasičnog slikarstva i visoke umetnosti do frejmova iz mejnstrim filmova i serija, postali su svakodnevni način komunikacije kroz mimove koji se dele na internetu i u koju smo neminovno upleteni kao stvaraoci, distributeri ili primaoci poruka. Transformacija postojećih sadržaja, aproprijacija motiva u novom kontekstu postale su bazično poetičko načelo produkcije mimova. Kako je Natalija Simeonović u postepenom kreiranju ciklusa Pogled kroz prozor pre jutarnje kafe pošla od lične situacije u kojoj se našla, a koju su delile milijarde stanovnika tokom pandemije, tako je i globalna, uslovno rečeno, mim forma digitalne komunikacije pronašla idealan oblik u njenom radu. Na fonu pogleda kroz prozor Natalije Simeonović iz digitalnog kolaža u kolaž smenjuju se lovci iz Brojgelovog Zimskog pejzaža, u radu koji je ona nazvala Lost Hunters, sa halucinantnim prizorima iz Bošovog Vrta uživanja, koji u kolažu H.B. in the Hood stvaraju situaciju lelujanja između sna i budnog stanja, neposredno nakon buđenja iz raja spavanja i stupanja u pakao svakodnevice. Autumn Pastoral i Primavera 2023 odražavaju činjenicu sezonskog raspona u kome su kolaži nastali, kao i privremeno zatišje u društvenim kretanjima, pa onda, iznenadnu urgentnost trenutaka bremenitih užasavajućim događajima. Autumn Pastoral preuzima motive iz devetnaestovekovne slike Džona Konstebla, koji je buneći se protiv prakse slikanja pejzaža isključivo kao scena istorijskih događaja, stvorio slike pejzaža, po njegovim rečima toliko skromne, autentične i nenametljive da bi se mogle uklopiti u realni pejzaž, ističući na taj način mogućnosti stvaranja bez prepoznatljivog stila. Ovim radom čini se da se Natalija Simenović čak ironično poigrava svojim konceptom predstavljenih digitalnih kolaža ali bez cinizma karakterističnim za mimove, što je posebna vrednost u svetu ogrezlom u cinizmu. Primavera 2023 intuitivno registruje tragične nasilne događaje u lokalnoj sredini, uvodeći motive iz Botičelijeve slike iz petnaestog veka pod nazivom Proleće, asocijativno nas podsećajući na sva prethodna užasna proleća koja su ovekovečena u legendarnoj rečenici: Proleće je, a ja živim u Srbiji.

Nature Awakening Year 2020 se dešava u susretu sa motivima slika Anrija Rusoa Carinika, samoukog, slikara s početka prošlog veka, čija dela nose izrazite karakteristike naivne umetnosti. Ženski akt, biljke i životinje sa slika umentica uklapa u zelenilom olistali predeo iza parkinga, kako bi se između ostalog oslikao naivni narativ po kome se povlačenjem čoveka iz suludog ritma svakodnevice koji remeti ritam prirode, sama priroda ubrzano prirodno oporavlja i regeneriše. Duhoviti vizuelni komentari kroz slične aproprijacije iz poznatih dela istorije umetnosti karakteristični su za sve digitalne kolaže Natalije Simeonović iz ovog ciklusa.

Mysteries of the Parking Lot i New Diner su u dijalogu sa atmosferom dela Renea Magrita, belgijskog slikara nadrealizma i Edvarda Hopera, američkog realističkog slikara dvadesetog veka. Digitalni kolaž Mysteries of the Parking Lot donosi asocijacije na špijunažu, tajne službe, sumnjiva lica i paranoju koju pojačava sistem savremenog društva kontrole pogotovo u okolnostima koje nas istorijski podsećaju na hladnoratovsku klimu, ali i na lokalne sve veće podele među građanima. New Diner preuzima motive sa slika Edvarda Hopera i maestralno ih rasipa po ogolelom pejzažu, moguće februarskom ili martovskom pejzažu 2022. godine, kada je počeo rat u Ukrajini, u kome do dan danas strada hiljade ljudi dok se otvaraju novi poslovi i opstaju tržišne kalkulacije. Uskraćeni za američki Mekdonalds, Rusi otvaraju u Moskvi i drugim ruskim gradovima, novi lanac restorana brze u hrane koji generiše iste prehrambene navike kao američki. Surovi apsurd profiterskih ratova ostao je konstanta kroz vekove.

Day to Stay Inside and Paint bi se mogao doživeti kao predah od jakih senzacija, kao meditativna blagost intimističkog slikarstva Ljubice Cuce Sokić ali sa dovoljno čvrstine i strogosti da se održi struktura percepcije i unutrašnje ravnoteže. Ovaj digitalni kolaž koji, tautološki kroz naslov rada, referira na simulaciju slikanja u digitalnom okruženju, nagoveštava izgubljenu vrednost vremena koje je neophodno u slikarskom građenju dela, u dijalogu sa okruženjem koji se odvija kroz investiranje u vreme, upravo u ono vreme koga svakoga dana sve više nedostaje ili ako ga ima, vreme koje se ne nikako ne smiruje.

NBG wanderer bi mogao da se protumači kao korak ka poslednjem radu pod nazivom Metafogness, jedinom digitalnom kolažu koji ne sadrži reference iz vizuelnih dela poznatih umetnika. NBG wanderer aludira direktno na poznatu sliku Davida Fridriha Kaspara Lutalica iznad mora magle koja postavlja ambivalentno pitanje: da li čovek vlada prirodom ili je neznatan i sićušan u odnosu na njenu impozantnost? Slika implicira dvostruka tumačenja: optimistično u kome je čovek uspeo da kroz samorefleksiju dosegne visine ili ukroti prirodu i pesimistično koje istom čoveku otvara ponor ka osećanju otuđenja i usamljenosti. Podjednako maglovita su obećanja novonastale konvergencije različitih tehnologija pod nazivom Meta, uz učešće veštačke inteligencije, koja nam po optimističkim izjavama osnivača ove društvene metaverzum kompanije Marka Zukerberga može pomoći da se orijentišemo i krećemo kroz socijalnu kompleksnost, kao i da bolje izrazimo svoje misli i osećanja. Pesimistična tumačenja ukazuju na algoritamsko izazivanje nove vrste fiziološke zavisnosti kod čoveka u digitalnom okruženju koja zamagljuje mogućnost kritičkog odmaka u odnosu na savremeni pejzaž koji je Lutalici iz Kasparove slike još uvek dostupan.

Maida Gruden, istoričar umetnosti
Urednik likovnog programa Doma kulture „Studentski grad“
Jun 2023.